Хоруғ — шаҳрест дар ҷанубу ғарбии Помир, маркази маъмурии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, дар ду соҳили рӯди Ғунд ва резишгоҳи он дар рӯди Панҷ дар баландии 2200 метр аз сатҳи дарё воқеъ гаштааст. Хоруғ ба воситаи роҳи калони автомобилгард бо шаҳри Душанбе ба воситаи ағбаи Сағирдашт, (527 км), ба воситаи шоҳроҳи Кулоб 417 км ва Уш (740 км) бо Ҷумҳурии Қирғизистон ва бо роҳи ш. Хоруғ — Мурғоб- Кулма бо Ҷумҳурии халқии Хитой алоқаманд аст.
Таърих
Хоруғ то пирӯзи инқилоби Октябр (1917) деҳае буд, ки дар он 10-12 хонавода зиндагонӣ доштанд ва шуғли асосии онҳо кишоварзӣ, боғдорӣ ва чорводорӣ буд. Соли 1897 қароргоҳи посгоҳи марзбонии Русия Помир аз Шоҷон ба Помири Ғарбӣ (Хоруғ) кӯчонида мешавад ва аз ҳамин замон ин деҳа маркази маъмурӣ мегардад. Бо таъсис додани гурӯҳи марзбонони Помир дар Хоруғ, симои он низ оҳиста – оҳиста ободу зебо мегардад. Cохтмони биноҳои аврупоӣ, ошхона, ҳаммом, хонаҳои маҳскунӣ барои афсарон ва ғайра симои деҳаро дигаргун карданд. Бо дастгирӣ ва ёрии сардорони гурӯҳи марзбонон дар оғози асри ХХ дар деҳаи Хоруғ, ҷӯи обёрӣ (1905) сохта шуд ва заминҳои нав барои кишти зироатҳои ғалладона ва полезӣ ва ниҳолшинонӣ кошта шуданд. Талаботи ҳарбӣ ва иқтисодӣ ҳукумати подшоҳиро маҷбур сохт, ки ба сохтмони роҳҳо ба ин кишвар аҳамият диҳанд. Солҳои 1910-1911 сохтмони роҳи аробагард то Хоруғ анҷом дода шуд.
Соли 1909 аввалин пул аз болои рӯди Ғунд сохта шуд, ки ду тарафи Хоруғро бо ҳамдигар пайваст намуд. Бо сарварии сардори отряди Помир Г. А. Шпилко соли 1914 неругоҳи хурди барқӣ ва осиёб сохта шудаанд, ки аҳолии маҳаллӣ низ аз онҳо истифода мебурданд. Бо супориши марзбонон соли 1916 дар Хоруғ корхонаи хурди ҳунармандӣ ба монанди коркарди пӯст, оҳангарӣ, чӯбтарошӣ ва пойафзолдӯзӣ ба истифода дода шуданд, ки дар он коргарони бумӣ кор мекарданд. То ибтидои асри ХХ дар Помир мактаб ва бемористон набуд. Танҳо соли 1909 дар назди посгоҳи Хоруғ нахустин мактаби русӣ-маҳаллӣ барои фарзандони мардуми бумӣ сохта шуд, ки он то соли 1917 фаъолият дошт. Танҳо дар соли таҳсилии 1916-1917 шумораи хонандагони он ба 40 нафар расид. Соли 1900 дар назди посгоҳҳои марзбонии Ишкошим, Мурғоб ва Хоруғ аввалин бунгоҳи тиббӣ таъсис дода шуданд.
Густаришу ободонии ҳамаҷонибаи шаҳри Хоруғ ҳамчун маркази вилоят аз охири солҳои сиюми асри ХХ сар шуд. Бо қарори Кумитаи Иҷроияи Иттиҳоди Шӯравӣ (ВСИК) аз 2-уми январи соли 1925 вилояти маъмурии Помир ҳамчун вилояти Автономии Бадахшони Кӯҳӣ дар таркиби Тоҷикистон таъсис ёфт ва маркази онро шаҳри Хоруғ эълон намуданд. Аз ҳамин сол тараққиёти маъмурӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ, сиёсӣ ва мадании Хоруғ ҳамчун маркази ВАБК сар мешавад. Хоруғ ҳамчун шаҳр аз 27 октябри соли 1932 ба ҳукми қонун даромадааст. Аз соли 1922 то ҳоло ба ҳайси раиси ҷомеа ва шаҳри Хоруғ 26 нафар фаъолият доштанд.
Алоқа
Соли 1934 алоқачиён хатти телеграфаи Душанбе — Хоруғро пурра ба истифода дода, бо ҳамин Бадахшонро аз тариқи хатти телеграфӣ бо маркази Тоҷикистон пайваст намуданд. Нахустин хатти телефон-телеграфаи дохили вилоятӣ байни Хоруғ- Рӯшон сохта шуд. Соли 1983 алоқа байни шаҳри Хоруғ ва ҷумҳуриҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ аз тариқи кайҳон сурат гирифт. Соли 2005 ширкати 3 ТЕ-и Чин стансияи ҳозиразамони дорои 6000 нуқтаи телефонӣ ба истифода дода шуд. Ҳоло ин соҳа равнақу ривоҷ ёфта истодааст ва дар шаҳри Хоруғ марказҳои гуфтугӯи телефони мобилии «Тсел», «ВАВilON-М», МlT, «Интерком» фаъолият доранд ва маркази вилоят бо шабакаи умумиҷаҳонии интернет пайваст гардид. Аз соли 1977 аҳолии шаҳр ба воситаи стансияи алоқаи кайҳонӣ «Орбита» барномаи телевизионии Москваро тамошо карда истодаанд. 31 декабри соли 1936 бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомали Раҳмон аҳолии он имконият пайдо кард, ки барномаи телевизиони Тоҷикистонро тариқи телевизиони «Сафина» тамошо кунанд.
Фарҳанг
Соли 1936 театри мусиқии драмавӣ кушода шуда, болаёқаттарин артистон, созандагон ва навозандагон дар он муттаҳид шуданд. Соли 1925 китобхонаи ба н. В.И. Ленин бунёд ёфт ва соли 1935 ба он мақоми китобхонаи шаҳриро доданд. Ба истиқболи 15 солгарди таъсиси Ҷумҳурии Шӯравии Тоҷикистон дар шаҳри Хоруғ осорхонаи давлатии кишваршиносӣ ташкил шуд. С.1934 аввалин кинотеатр сохта шуд. Соли 1939 сохтмони боғи маданият ва истироҳатии шаҳри Хоруғ ба охир расид. Моҳи сентябри с.1931 аввалин рӯзнома «Бадахшони Сурх» ба забони тоҷикӣ ва русӣ аз чоп баромад. Имрӯз дар шаҳр 5 хонаи фарҳангӣ, 4 китобхона, 1 мактаби мусиқӣ фаъолият доранд.
Яке аз ҷойҳои дилкаши шаҳри Хоруғ боғи ботаникии шаҳри Хоруғ мебошад, ки дар баландии 2320 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Ин боғ дар манзараи кӯҳҳои сиёҳ дар чашм ҳамчун як мӯъҷиза менамояд. Дар он зиёда аз 20 ҳазор навъи дарахту растаниҳо ҷамъ оварда шудаанд. Яке аз дарахтони нодир дар ин боғ — ин Бархати амурӣ, дарахти пукӣ, санавбари сиёҳи австриягӣ буда ҳамчунин дар боғи мазкур нодиртарин навъҳои садбарг ҷамъоварда шудаанд.
Нет комментариев