Асли ҳодиса.
Ҳукумати Тоҷикистон Қоидаҳои нави имло ва аломатҳои китобати забони тоҷикиро қабул кард. Ба қоидаҳои имлои забон ба сурати умум 119 тағйиру иловаҳо дароварда шуд.
Қоидаҳои нави имлоро Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси раиси Ҳукумати Тоҷикистон ҳарчанд рӯзи 30-уми июн тасдиқ карда бошад, аммо он қарори мазкур танҳо дар даҳаи сеюми моҳи июл расонаӣ шуд. Аз ҷумла, Радиои Озодӣ хабар дод, ки нусхаи қарори мазкур барои ин расона рӯзи 23-уми июл дастрас шудааст. Дар даврони Истиқлолияти давлатӣ ин бори сеюм аст, ки Тоҷикистон ба Қоидаи имлои забони тоҷикӣ тағйирот ворид мекунад.
Чаро боз зарурат омад, ки дар имло ислоҳоти нав ҷорӣ кунанд?
Қоидаҳои нави имло дар Тоҷикистон, ки ахиран Ҳукумат тасдиқ кард, бо дастури Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон таҳия гардиданд.
Ӯ ду сол қабл зимни як ҳамоиш бо зиёиёни кишвар дар Душанбе дастур дода буд, ки камбудиву духӯрагиҳои ҷиддие, ки дар қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ ба назар мерасанд, ислоҳ карда шаванд.
Президенти мамлакат таъкид дошт, ки қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ танҳо барои олимон нест, балки дастури амалиест, ки ҳадафи он саводнок кардани тамоми мардум буда, бояд ба ҳамаи табақаҳои ҷомеа дастрасу фаҳмо бошад.
“Зеро вазъи номуайяни қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ ва возеҳу равшан набудани бисёр бандҳои он боиси баҳсу мунозираҳои нолозим шуда, ба сатҳи саводнокии мардум, махсусан, насли наврасу ҷавон таъсири манфӣ расонида истодааст”, — изҳор намуд Эмомалӣ Раҳмон.
Чиҳо тағйир ёфтанд?
Қоидаҳои нави имло ва аломатҳои китобати забони тоҷикӣ, 119 тағйирот, аз ҷумла номҳои нави ҳарфҳоро фаро мегиранд. Масъулини Кумитаи забони Тоҷикистон мегӯянд, ҳарфҳо ба шеваи тоҷикӣ номгузорӣ шудаанд. Бар асоси қоидаҳои нав ҳарфи Л минбаъд на эл балки ле ном дорад. Номи ҳарфҳои М аз эм ба ме, Н аз эн ба не, Р аз эр ба ре, С аз эс ба се ва Ф аз эф ба фе иваз гардидаст. Ҳамин тариқ алифбои забони тоҷикӣ, ки 35 ҳарф дорад, ба тартиби зер мебошад:
Аа – а, Бб – бе, Вв – ве, Гг – ге, Ғғ –ғе, Дд – де, Ее – йе, Ёё – йо, Жж – жэ, Зз — зе, Ии – и, Ӣӣ – ӣ, Йй – йот, Кк – ка, Ққ – қе, Лл – ле, Мм – ме, Нн – не, Оо – о, Пп – пе, Рр – ре, Сс – се, Тт – те, Уу – у, Ӯӯ – ӯ, Фф – фе, Хх – хе, Ҳҳ – ҳе, Чч – че, Ҷҷ – ҷе, Шш – ше, Ъъ – сакта, Ээ – э, Юю – йу, Яя – йа.
Дар Қоидаҳои ҷадиди имлои забони тоҷикӣ таъкид шудааст, ки «ҷинсияти грамматикии калимаҳои иқтибосӣ дар имлои забони тоҷикӣ корбурд намешавад».
Дар ин замина муаллима, раиса, котиба, шоира, адиба, ки дар навиштору гуфтори тоҷикистониён зиёд истифода бурда мешаванд, бар асоси қоидаҳои нави имло нодуруст мебошанд
Қаблан раёсати Кумитаи забон ва истилоҳот тағйири номи ҳарфҳоро бозгашт ба асолати тоҷикӣ хонда, тавзеҳ дод, ки хусусиятҳои фонетикӣ, садонокҳо, ҳамсадаҳо ба асолати худ баргаштанд.
Ба ин тартиб дар қоидаи нави имлои забони тоҷикӣ 119 дигаргунӣ дароварда шудааст ва бино ба таъкиди ин манбаъ ҳамаи тағйиру навигариҳоро дар як дастуруламал ба Вазорати маориф ва илм барои ҷорӣ намудани он дар китобҳои дарсӣ, ба Иттифоқи нависандагон ва ба идораи нашрияву расонаҳо пешниҳод хоҳад кард.
Оё ин амал, яъне ислоҳи имло хуб аст ё бад?
Дар ин бобат миёни коршиносон ва ҳамчунин соҳибони забон андешаҳои мухталиф ҷой доранд. Умед Ҷайҳонӣ, яке коршиносони маъруфи тоҷики муқими Маскав мегӯяд, ки ҳаргуна ислоҳу тағйир агар бар пояи илм бошад,хуб аст. Аммо қоидаҳои имлоро набояд зуд-зуд ислоҳ кард… «Имлоро на фақат дар 10 сол, ҳатто дар 50 сол як бор ҳам иваз кардан кори дурусте нест. Бубинед, имлои забони Фаронса чандсад сол як хел ҳаст. Ё ин ки имлои забони инглисиро касе ислоҳ намекунад. Имлои забони русиро низ касе иваз намекунад», — таъкид мекунад Ҷайҳонӣ.
Ин дар ҳоле аст, ки раҳбарони Кумитаи забон ва истилоҳоти Тоҷикистон тағйири дигарбораи имлои забони тоҷикиро амри зарурӣ мешуморанд ва бино ба гуфтаи онҳо, ҳадафи ислоҳот бартараф кардани хатоҳои гузашта будааст.
Қаблан чанд бор ислоҳи имлои забони тоҷикӣ сурат гирифта буд?
Тоҷикистон аз соли 1940 ба ин сӯ ба хати кириллик гузашт ва азбаски имло тарзи дурусти навишторро низ фаро мегирад, вобаста ба ҳамин соли 1941 Қоидаҳои имлои тоҷикӣ тартиб дода шуданд. Аз ҳамон вақт то ба ҳол дар Қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ 5 маротиба ислоҳот сурат гирифтааст.
Оё Қоидаҳои имлои нав ба харҷу марҷ дар забони тоҷикӣ хотима мебахшад, ё оғоз ба баҳсҳои доманадори нав хоҳад шуд?
Маълум нест. Ин мавзӯъ ҳамоно ҳам муҳаққиқону забоншиносон, ҳам маъмурони давлатӣ ва ҳам қишрҳои мухталифи ҷомеаро такон медиҳад. Ба назар чунин мерасад, ки бо вуҷуди ба тозагӣ ворид шудани 119 ислоҳ ба имлои забони тоҷикӣ баҳси доманадор ҳамоно идома хоҳад гирифт.
Ҳарчанд корманди масъули Кумитаи Забон ва истилоҳот Абдураҳим Зулфониён таъкид мекунад, ки имлои нав баҳсу нофаҳмиҳоро аз байн мебарад. Бино ба таъкиди ӯ хатогиҳои бештар ислоҳ карда шуда, ислоҳот аз ҷониби Ҳукумати Тоҷикистон тасдиқ гардидааст, ки ин боиси камшавии баҳсҳо хоҳад шуд.
Аммо коршиноси мустақил Умед Ҷайҳонӣ мегӯяд, ки иловаҳо хотимаи баҳсҳо шуда наметавонанд. Ба андешаи ӯ то ҳол дар имлои забони тоҷикӣ хатогиҳои зиёд мавҷуданд ва онҳо метавонанд, баҳсҳои зиёдро ба миён оранд.
Чӣ мешавад?
Касе аниқ пешгӯӣ карда наметавонад. Аммо тахмин мезананд, ки агар аҳвол чунин бошад пас аз чанд соли дигар боз як ислоҳоти навбатии имлои тоҷикӣ сурат хоҳад гирифт. Аммо ин ҳамагӣ фарзия асту халос.
Бахтиёр Комилов
Нет комментариев