Дар сухан, Туграл, тарики пухтагонро пеша кун-
Меваат гар хом бошад, нест дар дандон лазиз.
Зиндагинома
Накибхони Туграп аз авлоди Хоча Ахрори Вали’ буда, яке аз шоирони боистеълод ва рангинхаёли охири асри XIX ва ибтидои асри хх ба шумор меравад. Накибхон соли 1865 дар дехаи Зосуни тумони Фалгар (нохияи Айни) аз хонаводаи шахси давлатманду бомаърифат ба дунё омадааст. Айёми кудаки ва наврасии шоир дар зодгохаш гузашта, хату саводи ибтидоиро аз муаллимони махалли омухтааст.
Нақибхон Туғрали Аҳрори
Накибхони Туграл баъд дар мадрасаи Тиллокории Самарканд ва як муддат дар шахри Бухоро дониши худро такмил медихад ва аз илмхои хисобу хандаса, тиб, фикх, таърих, сарфу нахви забони араби бархурдор мегардад. Дар хамин муддат ба омухтани забони руси машгул мешавад.
Туграл ба суханшиносон ва шахсони бомаърифату хунарманди замонаш, аз чумла ба Шамсиддин Шохин (1859-1894) ва Гулшании Бухорои, дусти ва хамкори доштааст ва Шохинро хамчун устод мепарастидааст.
Аз эъҷодиёти Туғрали Аҳрорӣ
Баъди такмили илм ба зодгохаш бармегардад. Ба гуфти устод Айни, Туграл «дар охирхои хол обу хавои тозаи кухистонро аз зиндагонии шаъшаадори пурташвиши шахрхо тарчех карда». Аммо шоир алокаашро бо хаммаслакони шахриаш катъ намекунад. Дар маснавии нотамоми Лайли ва Мачнун» ба васфи устод ва мавлои худ Шамсиддин Шохин боби махсус чудо намудааст, ки чунин огоз меёбад:
Он к-у ба камол шамси дин аст,
Бо хотами илм у нигин аст.
Ништарзане дар раги маъони,
Fаввоси ями гухарфишонй,
Ганчури дури хадиси рангин,
Дар авчи газалсарои шохин …
Туграл дар дехаи 3осун як муддат ба дехкониву чорводори машгул мешавад ва баробари баркароршудани Хукумати Шурави дар водии 3арафшон ба хидмати хукумати нав мепардозад.
Шоир дар миёни муаллимону талабагони мактабхои навташкили шурави суханронихо карда, онхоро ба омухтан ва андухгани илму дониш хидоят менамояд.
Шоир солхои 1918-1919 аскарони сурхро хамрохи ва рохбалади мекунад. Яке аз мухорибахои аскарони сурх барои ишголи дехаи Вешаб бебарор анчом меёбад ва Туграл ба тухмат гирифтор шуда, 28-уми июни соли 1919 дар дехаи Сангистони нохияи Фалгар ба катл мерасад.
Ба ин марги нобахангом шоирону эътикодмандони Туграп китъаву марсияхо сурудаанд. Аз чумла, Файёзи Хучанди фармудааст:
Дуболо шуд зи сахбои шахидон
Ба базми човидони кайфи Туграл.
Хирад фармуд бо Файёз: «Баргу
Ба таърихи вафоташ: Хайфи Туграл».
Таркиби «Хайфи Туграл аз руйи хисоби абчад ба соли 1337 хичри (соли 1919 мелоди) баробар аст.
Мероси одаби
Аз Накибхони Туграл осори зиёди гуногунжанру гуногунмавзуъ ба мерос мондааст. Девони Туграли Ахрори соли 1916 дар матбааи Когони Бухоро нашр гардидааст. Он 303 газал, 9 мухаммас, 3 мусаддас, 8 касида, як мустазод, як тарчеъбанд ва чанд маснавиро (чун «Сокинома» ва «Наврузнома») дар хачми 7385 мисраъ фарохам овардааст. Хамчунин, аз Туграл як катор асархои дигар низ дастрас шудаанд, ки дар колабхои маснави, касида, газал, мусаммат, рубои ва фард эчод гардидаанд. Аз чумла, дар пайравии «Лайливу Мачнун»-и Шохин достони «Лайливу Мачнун» офаридааст, ки он нотамом буда, 219 байтро дар бар мегирад. Асари Туграл дар адабиёти классики и точик охирин намунаи «Лайливу Мачнун». мебошад. «Лайливу Мачнун»- и Туграп чун дигар достонхои хамном дар бахри хазачи мусаддаси ахраби макбузи махзуф ва максур суруда шудааст:
Куфли дари назм боз кардам,
Зеру бами шавк соз кардам.
Адиб дар охирхои умр дар пайравии «Гулистон»-и Саъди «Богистон» ном асари манзуму мансури фалсафию ахлоки низ навиштааст. Вале ин асар ва як катор шеърхое, ки дар поёни умри Туграл эчод гардидаанд, то хол дастрас нестанд.
Аз эъҷодиёти Туғрали Аҳрорӣ
Шоир дар эчодиёташ аксаран «Туграл» ва баъзан «Накиб» ва «Туграли Ахрори» тахаллус карда, дар сухангустари масъулият эхсос мекардааст:
Дар сухан, Туграл, тарики пухтагонро пеша кун,
Меваат гар хом бошад, нест дар дандон лазиз.
Аз эъҷодиёти Туғрали Аҳрорӣ
Дар эчодиёти Туграл жанри газал мавкеи муайян дорад. Дар байни дигар шаклхои шеъри мухаммасхои шоир кобили таваччух мебошанд. Дар ашъори шоир хар ду навъи мухаммасхам мухаммаси таълифи ва хам мухаммаси тазмини мушохида мешавад. Аз мухаммасхои Туграл ба газалхои Камоли Хучанди, Бедил, Шохин, Гулшании Бухорои, Нозими Хироти маълум мешавад, ки хунари мухаммасбандии шоир ба дарачаи баланд расида будааст. Мисрахои Туграл ба мисрахои шоирони пешин аз чихати мазмуну мухтаво ва услуби баён мувофикати комил доранд. Мисол аз матлаи мухаммаси Туграл бар газали Камол:
Чанд теги зулмро аз куштанам хунин куни,
Дам барои катлам оиву даме тамкин куни.
Аз чи мурти дил ба доми турраи мушкин куни,
«То кай, эй дилбар, дилам бе мучибе гамгин куни,
Гиряхои талхи ман биниву лаб ширин куни».
Беилтифотихои махбуба ва номуродихои ошик ба воситаи таносуби калом ва саволу хитобахо хеле хуб ифода ёфтааст. Се мисраи аввал мазмуни байти Камолро басо мувофик таквият медихад.
Дар шакли мустазод бошад, Туграл газали мустазод ва рубоии мустазод эчод кардааст. Мустазодхои шоир мазмунан баланд ва дилкашу хушоханг мебошанд. Умуман, дар хар як шакли шеъри Туграл махорати баланд нишон дода, хусусияти жанрии шеърхоро ба эътибор гирифтааст. Чи навъе ки аз муфрадоти Туграл бармеояд, шоир метавонад дар як байт як мавзуи мукаммалро ба хонанда пешкаш намояд:
То кушодам чашму дидам орази некуйи ту,
Риштаи уммед бастам бар сари хар муйи ту.
Дар ин байт мухаббату садокати ошик ба маъшука басо сода, самими ва дилкаш баён гардидааст. Ба сари хар муйи ёр риштаи уммед бастани оши » нишонаест аз ишки поку беолоиши фарзанди инсон.Туграл ба наср низ майл доштааст. Вале насри Тутрал хануз дастраси хонанда нагардидааст. Чунонки Муштарии Истаравшани гуфтааст:
Дар гулситони маъни мебуд хамчу булбул,
Аз андалеби килкаш мекард сахфахо гул.
Номаш Накибхону з-авлоди Хоча Ахрор,
Уро лакаб хамебуд дар назму наср Тутрул».
Ифтитоҳи маҷмааи таърихӣ-фарҳангии Нақибхони Туғрал дар ноҳияи Айнӣ
18 — уми октябри соли 2015 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бо мақсади шиносоӣ бовазъи зиндагии мардум ва ифтитоҳи як қатор иншооти таъиноти гуногуни иқтисодию иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва мусоидат ба беҳдошти шароити иҷтимоии аҳолӣ ба вилояти Суғд сафар кард.
Сафари кории Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар вилоят аз ноҳияи Айнӣ оғоз гардид.
Дар ин ҷо Сарвари давлат дар вазъияти тантанавӣ бо бардоштани парда аз рӯи лавҳаи назди пайкараи Нақибхон Туғрал Маҷмааи таърихӣ-фарҳангии ин шоири маъруфи тоҷикро, ки ба ифтихори 150-солагии ӯ бунёд шудааст, ифтитоҳ намуд.
Дар назди пайкараи Нақибхон Туғрал 3 сабади гул аз номи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, аҳли илму адаб ва пайвандони шоир гузошта шуд.
Маҷмааи таърихӣ-фарҳангии Нақибхон Туғрал дар зодгоҳаш деҳаи Зосуни ноҳияи Айнӣ аз тарафи идораи сохтмони асосии мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатии вилояти Суғд навсозӣ шудааст.
Арзиши умумии иншоот 5 миллион сомонӣ буда, маҷмаа аз оромгоҳи шоир, фаввора, муҷассамаи барқади шоир ва айвони бо усули меъмории миллӣ кандакоришуда иборат аст.
Тавре аён гардид, оромгоҳи шоир навсозӣ шуда, бо нақшу нигори миллӣ, кошинҳо, гаҷкорӣ ва кандакорӣ оро ёфтааст. Муҷассамаи барқади шоирро Арбоби ҳунари Тоҷикистон Ғафурҷон Ҷӯраев офаридааст.
Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон ифтитоҳи ин маҷмааро ба ҳамдеҳагон ва мухлисони ашъори пурғановати Нақибхон Туғрал табрику таҳният гуфт.
Дар маросими ифтитоҳи Маҷмааи таърихӣ-фарҳангии Нақибхон Туғрал аз номи сокинони ноҳияи Айнӣ омӯзгори пуртаҷриба Субҳия Зоҳидова ва тарроҳи шинохтаи ҷумҳурӣ — абераи шоир Нақибхони Туғрал Мавлуда Ҳамроева бо изҳори сипосу миннатдорӣ суханронӣ карда, ба нақши созандаи пешвои миллати тоҷик Эмомалӣ Раҳмон баҳри эҳё, рушду густариши таъриху фарҳанг ва маданияти миллӣ, ба ҷаҳониён муаррифӣ кардани мавзеъҳои таърихӣ ва гиромидошти шахсиятҳои барҷастаи халқи тоҷик, чеҳраҳои тобони илму адаби Тоҷикистон баҳои баланд доданд.
Бунёду навсозии маҷмааи таърихӣ-фарҳангӣ дар доираи сиёсати иҷтимоии роҳбарияти давлату ҳукумат ба роҳ монда шуда, туҳфаи арзанда барои пайравону мухлисони шоир ва баҳри кулли мардуми водии Зарафшон мебошад.
Дар рӯ ба рӯи Маҷмааи таърихӣ-фарҳангии Нақибхон Туғрал манзили истиқоматии шоир қарор дорад, ки бо дастгирии Ҳукумати мамлакат ҳамчун хона — музейи шоир пурра азнавсозӣ шудааст.
Дар ин ҷо сару либос ва дигар ашёи рӯзгори Нақибхон Туғрал ҳифз шудааст ва осорхонаи зинда барои сокинон ва сайёҳони хориҷӣ мебошад.
Мавриди зикр аст, ки то имрӯз дар саросари мамлакат дар доираи таҷлили 150 — солагии зодрӯзи шоир чорабиниҳои гуногуни фарҳангию маърифатӣ доир гардид, ки дар онҳо оид ба зиндагии шоир, осори тарбиявию пандуахлоқии ӯ ба мардуми соҳибзавқ маълумот дода шуд.
Агар устод Абӯадуллоҳи Рӯдакӣ шеъри классикии моро оғоз ниҳода бошад, бо итминон метавон гуфт, ки Нақибхон Туғрали Аҳрорӣ чун меросбари асили устоди шоирон бо идомаи беҳтарин суннатҳои назми оламгири мо ин давраи таърихии адабиётро як навъ ҷамъбаст намудааст – Эмомали Рахмон
Аз истифодаи маводҳои рассонаҳои хабарии махаллию бурунмарзӣ ва шабакаҳои иҷтимои.
Нет комментариев