Санъати кино дар айни замон воситаҳои ифодаи худро дорад, ки онҳо имконият медиҳанд, ҳаёт бо образҳои бадеӣ, аёнӣ ва зинда бозофаринӣ шавад. Асари санъати кино — филм маҳсули эҷоди якҷояи санъаткорони мухталиф (кинодраматург, коргардон, ҳунарпеша (актёр), наворбардор (оператор), рассом, композитор) мебошад.
Ҳар як филм дар ду ҷараён — эҷодӣ ва истеҳсолӣ офарида мешавад. Ҷараёни эҷодӣ ҳалли масъалаҳои ғоявӣ, ҳаётӣ, бадеӣ ва образнокии филми ояндаро дар бар мегирад.
Андешае чанд доир ба таърихи пайдоиши кинои тоҷик. Кино ё худ синамо яке аз санъатҳоест, ки бо пайдоиши худ зиндагиро таппишу ҷилои дигар бахшидааст.
Давраи пайдоиш ва ташаккули кинои тоҷик ба охири солҳои 20-ум ва солҳои 30-юми қарни ХХ рост меояд.
16 октябри соли 1929 дар фарҳанги таърихи тоҷик саҳифаи наве кушода гардид, ки номи синамогарӣ (кинематография)-ро бо хати заррин сабт намуд.
Се нафар синамогари ҳаваскор Николай Гезулин, Артём Шевич, Владимир Кузин дар бораи кушодашавии роҳи оҳани Тирмиз–Душанбе ва омадани қатораи аввалин ба Тоҷикистонро наворбардорӣ намуда, киномаҷалла (киножурнал) таҳия карданд. Ҷавонони эҷодкор Владимир Хабур, Николай Рожков барои офаридани журнали нахустини кино кӯмаки калон расонданд. Яке расм мекашид ва дигаре барои киножурнал сухан эҷод мекард. Дастгоҳи наворбардории «Киномо»-ро В.Кузин аз шаҳри Тошканд харидорӣ намуда буд.
Сифати ба наворгирӣ, танзиму ҷобаҷогузории овоз дар ин филми нахустини тоҷик ҳамчун дастоварди ҳаваскорӣ офарида шуда бошад ҳам, ба тавлиди синамогарии Тоҷикистон асос гузошт. Ин киножурнал дар рўзҳои анҷумани фавқулоддаи шӯроҳо намоиш дода шуда, аз тарафи вакилон хуш пазируфта шуд. Шумораи дуюми киножурнал ба кори анҷумани фавқулоддаи шӯроҳо бахшида шуда буд.
Зимистони соли 1929 боз се шумораи киномаҷалла омода гардид.
Соли 1930 пайи ҳам киномаҷаллаҳои хроникавии «Мавсими кишту кор» ва «Дар роҳи коллективикунонӣ» таҳия шуданд. Соли 1930 дар шаҳри Душанбе (собиқ Сталинобод) корхонаи «Тоҷиккино» ба кор даромад, ки асосан ба таҳияи филмҳои хроникавӣ ва филмпаҳнкунӣ (намоишдиҳӣ) машғул буд.
Нимаи аввали солҳои 30-юми қарни ХХ соҳаи синамогарии тоҷик инкишоф ёфт ва сафи эҷодкорон аз ҳисоби ҷавонони маълумотдори соҳибкасб зиёд шуданд. Дастпарварони Институти давлатии умумииттифоқии кинематография Владимир Хабур, Николай Рожков, нахустин синамогари миллии тоҷик Комил Ёрматов ба фаъолияти эҷодӣ пардохтанд.
Зиёд шудани сафи эҷодкорон аз ҳисоби коргардонҳои нав ба васеъ шудани иқтидори техникӣ ба такмили кинофилмҳо аз ҷиҳати сифат ва мазмун асос гузошт.
Киномаҷаллаи «Тоҷикистони Шўравӣ» нахустин маротиба соли 1937 бо забони тоҷикӣ рўйи навор омад, ки минбаъд ба истеҳсоли филмҳои ҳуҷҷатию бадеӣ, филмҳои илмӣ–оммавӣ ва киномаҷаллаҳои ба забони тоҷик замина гузошт. Чунин гардишҳо ва тозакориҳо ҳар сол вобаста ба воқеаҳои муҳими сиёсию иҷтимоӣ ва фарҳангӣ дар офаридани филмҳои мустанад нақши муҳим бозид.
Масалан, филмҳои ҳуҷҷатӣ, илмӣ–оммавии «Дар роҳи коллективонӣ» (1930), «Вахшстрой» (1931), «Ҳафтумин Ҷумҳурии Иттифоқӣ» (1932), «Зарбдорони мо» (1932), «Колхозҳои Хуҷанд» (1933), «Экспедитсияи Помир» (1933), «Оби табиӣ» (1934), «Сарҳадбонон» (1935), «Душанбе – Сталинобод» (1936), «Сохтмони роҳи Заҳматобод–Панҷакент» (1936), «Ҷавонони Тоҷикистони офтобӣ» (1937), «Канали калони Фарғона» (1938), «Санъати мардумӣ» (1939), «Бе фаранҷӣ» (1940) ва ғайра мебошанд, ки бештари онҳоро В.Кузин, И.Барамиков, В.Шевченко, Н.Достал, В.Хабур, Н.Газулин ва дигарон офаридаанд.
Аз соли 1929 то соли 1941 синамогарони тоҷик қариб 70 филми мустанадро наворбардорӣ намуданд, ки онҳоро чунин тақсимбандӣ метавон кард:
- Сужетҳо (таблиғотӣ).
- Киномаҷаллаҳо.
- Филмҳои ҳуҷҷатӣ.
- Филмҳои илмӣ – оммавӣ.
- Портретҳо – симои қаҳрамонони соҳаҳои гуногун.
Дар раванди рушди дигар намудҳои санъати солҳои сиюм синамогарони тоҷик қадамҳои нахустини худро дар эҷоди филмҳои бадеӣ гузоштанд. Муҳаббати ин ҳунарро чун шамъ дар дили мардум шўъла занонданд ва саҳифаи тозае дар синамо кушоданд.
Бояд қайд намуд, ки асоси жанри навини адабиёт оид ба эҷоди сенарияҳоро дар синамои тоҷик нависандагони рус гузоштанд ва Муҳаммадҷон Раҳимӣ, Сотим Улуғзода, Комил Ёрматов онро идома доданд.
Дар ин давра насли нави синамогарони миллӣ ба майдони адабӣ омаданд. Коргардон Комил Ёрматов, ҳунарпеша София Тўйбоева, сенариянависон М.Раҳимӣ, С.Улуғзода баъдтар ёрдамчии коргардон Баҳрӣ Сатторова, ёрдамчиёни наворбардор Нарзулло Тиллоев, Шодӣ Султонов дар охири солҳои сиюм Қутбиддин Олимов, Абдусалом Раҳимов, ки аз мактаби устодони санъати кинои шӯравӣ таълим гирифта буданд, ба олами санъати кино ворид шуда, ба дастовардҳо ноил гардиданд.
Нахустин филми ҳуҷҷатӣ – бадеии тоҷик «Ҳуқуқи фахрӣ»-ро соли 1932 коргардони тоҷик Комил Ёрматов ба навор гирифта буд ва ин филм барои офаридани филмҳои бадеии миллӣ замина гузошт.
Ҳамин тавр, соҳаи кино дар Тоҷикистон ташаккул ёфт ва киношиносон солҳои 1970 — 1985-умро солҳои рушди кинои ҳуҷҷатӣ номидаанд.
Воқеан, кино нерўи созандаест, ки муҳаббати тамошобинонро афзун намуда, маънавиёти онҳоро ғановат мебахшад. Соҳаи киноро аз рўйи эҷод ва хусусияти фаъолияти филмофарӣ чунин тақсимбандӣ мекунанд:
– филмҳои бадеӣ;
– филмҳои телевизионӣ;
– филмҳои мултипликатсионӣ;
– филмҳои хроникӣ–мустанад ва илмӣ–оммавӣ.
Филмҳои мултипликатсионӣ яке аз шохаҳои санъати синамогарӣ буда, дар он қаҳрамонҳо суратӣ ва чун лўхтак амал мекунанд. Ин намуди филмҳоро ҳам хурдсолон ва ҳам калонсолон бисёр дўст медоранд.
Силсилафилмҳои мултипликатсионии «Ҳоло ист!»-ро миллионҳо нафар ҳаводорони санъати кино гаштаю баргашта, бо мароқи калон тамошо мекунанд, зеро он тамоми хусусиятҳои мултипликатсияро доро буда, бо санъати зебоиофарӣ дар дидаву дилҳо роҳ ёфтааст.
Филмноманависони маъруфи тоҷик К.Ёрматов, М.Раҳимӣ, М.Турсунзода, С.Улуғзода, Б.Кимёгаров, А.Сидқӣ, М.Ҳоҷиев, Т.Собиров, Ш.Қиёмов, Ф.Ниёзӣ, Ҳ.Назаров, Қ.Киром, М.Миршакар, Т.Зулфиқоров, Ҷ.Раҳматов, А.Рабиев ва даҳҳо нафари дигар муаллифони асари кино буданд, ки имрӯз кори онҳоро шогирдонашон идома медиҳанд. Бояд тазаккур дод, ки дар синамогарии тоҷик, махсусан дар навиштани филмҳои мустанад филмномаҳоро на танҳо кинодраматургон, нависандагон, балки журналистон ва кормандони соҳаи илм низ эҷод мекунанд.
Ин аст, ки дар солҳои соҳибистиқлолии Тоҷикистон даҳҳо филмҳои тоҷикӣ таҳия ва намоиш дода шуданд. Масалан, “Дар орзуи падар”, “Беҳуда хорам мекунӣ”, “Баъд аз ғуруб”, “Ишқи ятим”, “Номус”, “Паймон”, “Арӯси замонавӣ” ва ғайра маҳз маҳсули заҳмати филмофарони тоҷик маҳсуб мешаванд.
Филми навэъҷоди синамогарони тоҷик, ки соле қабл пешниҳоди тамошобинон гардид, “Паймон” ном дошт ва дар фурсати кӯтоҳ дар Тоҷикистон шӯҳрат пайдо намуд. Он аз ду қисм иборат буда, дар шаҳри Хуҷанд сабт гардидааст. Филми “Паймон” хусусияти тарбиявӣ дошта, доир ба муаммои муҳими ҷомеа – барҳамхӯрии оилаҳои ҷавон дар кишварамон, бевафоӣ нисбат ба ваъдаи додаи хеш ҷиҳати дӯстдориву муҳаббати беандоза ба ҳамсар нақл менамояд.
Бояд гуфт, ки барои таҳияи он 225 ҳазор сомонӣ масраф гардидааст. Филми мазкур тақдим аз Муассисаи давлатии телевизиони “Сафина” ва телевизиони “Танин” буда, бо дастгириву сарпарастии Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Суғд, Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Хуҷанд, ҶДММ “Фурудгоҳи байналмилалии Хуҷанд”, ҶДММ “Тоҷи заррин”, ҶДММ “Афзали Суғд”, қаҳвахонаи “Хушбахтӣ” ва меҳмонхонаи “Эҳсон” омода гардидааст.
Нақшҳои асосиро ҳунармандони маъруфи тоҷик Қурбони Собир, Сироҷиддин Ғафурӣ, Таҳмина Раҷабова, Хуршед Мустафоев, Сайёда Турсунова, Муҳаммадшариф Раҳматуллоев, Озода Аҳатова иҷро намудаанд, ки хеле воқеӣ ва муассир мебошад.
Ҳамзамон, саҳми муаллифи филмнома Бахтиёр Каримов, коргардон Муҳиддини Музаффар (Ҷӯраев), директори филм Осими Орифпур, продюсери кулл Дилошӯб Орифзода, мушовир Лутфулло Давлатзода, муҳаррир Толиб Карими Озарахш, филмбардорон Наврӯз Саидов ва Бахтовар Сафаров, рассом Абдуғаффор Уматқулов, садобардор Фаррух Мамадов, оҳангсоз Зайниддин Каримов ва дигарон барои басо диданӣ ва ҷолиб баромадани “Паймон” хеле назаррас аст.
Ҳамин тавр, санъати кино нисбат ба санъатҳои дигар, барои шиносоӣ бо ҳаёти ҳар мамлакат имконияти калонеро фароҳам меоварад. Синамогарӣ санъати басо нозук ва мушкилест, ки дар он гурӯҳи калони эҷодӣ ва техникӣ фаъолият мекунанд. Асоси кор бар дўши филмноманавис, коргардон, наворбардор, коргардони овоз, рассом, бастакор, ҳунарманд, рушноидиҳанда, танзимгар ва гурӯҳҳои ёрирасони техникӣ вогузор мегардад. Онҳо дар рафти кор ба як ҳалқаи ба ҳам вобаста монанданд, ки яке бе дигаре амал карда наметавонанд.
Санъати кино нисбат ба дигар риштаҳои санъат умри чандон тўлоние надошта бошад ҳам, аллакай ҷойгоҳи худро дар ҷомеа пайдо кардааст. Ҳамагӣ 115 сол фаъолият мекунад, вале дар бораи он ин қадар навиштаанду барномаҳо пахш кардаанд, ки даҳҳо китоби калонҳаҷми Қобусномаро ташкил мекунад.
Бигзор имрӯзу ҳама рӯз филмномаҳои тоҷик сазовори баҳои баланди тамошобинон ва дархури ҷомеаи навин бошад. Боқӣ барои тамошои кинофилмҳо муваффақ гардед.
Нет комментариев