80 дарсади сироятёфтагони вируси норасоии масунияти одам дар кишварҳои ИДМ, нерӯи корӣ буда, 75 дарсади онҳоро ҷавонони то 30-сола ташкил медиҳанд, — чанде қабл ба чунин хулосаи амиқ омада буданд коршиносон.
Дар кишварҳои Осиёи Марказӣ, аз ҷумла, дар Тоҷикистон, аксарият СПИД ё вируси норасоии масунияти баданро бемории «дигарон», яъне нашъамандон ва афроди пешбарандаи зиндагии бенизоми ҷинсӣ унвон мекунанд.
Натиҷаҳои як назарсанҷии ахир муайян намудааст, ки муносибати аксарият нисбат ба афроди бемор дар коргоҳҳо ҳамоно тағйир наёфтааст. Ҳудуди 50 дарсади пурсидашудаҳо гуфтанд, ки аз ҳамкорони бемори худ ҳазар мекунанду бояд ин гурӯҳи одамон аз кор ронда шаванд…
Тибқи омор ҳам, беш аз нисфи гирифторони бемории СПИД тариқи сӯзандору ва қариб 30 дарсади дигар аз тариқи робитаи ҷинсӣ гирифтори ВИЧ шудаанд. Аммо таҳлилҳо нишон додаанд, ки хатари олудашавӣ ба сирояти СПИД дар ҳама соҳаҳо ва касбу кори гуногун, аз ҷумла дар сохтмон ҳам кам набудааст.
ВНМО/БПНМ чист ва чиро мефаҳмонад?
Вируси норасоии масунияти одамро (ВНМО) ба оилаи вирусони иртиҷоӣ (Retroviridae), ҷинси лентивирусҳо (Lentivirus) дохил мекунанд. Номи Lentivirus аз мазмуни калимаи лотинии lente — сустӣ асос ёфтааст. Чунин номгузорӣ яке аз хусусиятҳои ин гурӯҳи вирусҳоро инъикос мекунад, аз ҷумла — суръати суст ва нобаробари инкишофёбии раванди сироятшавӣ дар макроорганизм. Барои лентивирусҳо инчунин, давраи дурударози ниҳонӣ хос аст. ВНМО – аз ҳама вируси омӯхташуда дар ҷаҳон мебошад. ВНМО ба системаи масуният осеб расонида, ҳуҷайраҳои масуниятро (CD4+, лимфоситҳо, макрофагҳо ва ғайра) хароб мекунад ва боиси сустшавии системаи назорату ҳифзи организм аз сироятҳо ва баъзе намудҳои бемории саратон мегардад. Вирус ба организм роҳ ёфта, вирус ба афзоиши фаъол шурӯъ мекунад, ҳуҷайраҳо ба фоидаи вирус «кор» мекунанд, бинобар ин дар шахсони сироятшуда тадриҷан (оҳиста-оҳиста) норасоии масуният инкишоф меёбад. Ин ҳолат ба ҳассосияти барзиёда нисбат ба силсилаи васеи сироятҳо ва бемориҳо оварда мерасонад, ки ба онҳо танҳо шахсони дорои масунияти солим муқовиматпазиранд.
Марҳилаи охирини сирояти ВНМО ин Бемории пайдошудаи норасоии масуният (БПНМ) мебошад, ки метавонад бо гузашти 2-15 сол вобаста ба ҳолати масунияти инсон инкишоф ёбад. Барои БПНМ инкишофи баъзе намудҳои бемории саратон, сироятҳо ва ё дигар аломатҳои вазнини клиникӣ хос аст.
Бар асоси омори ҷаҳонӣ ҳудуди 40 миллион нафаре, ки ба вируси норасоии масунияти бадан олуда шудаанд, дар бахшҳои мухталифи иқтисод фаъолияти корӣ доранд. Аз ин ҷост, ки ахиран Созмони ҷаҳонии кор чиҳати боло бурдани огоҳии сохтору корфармоён дар роҳи пешгирӣ аз ин беморӣ ва таъмини солимии кормандон давраҳои кӯтоҳмудати омӯзиширо ба роҳ монд.
Собир Аминов, ҳамоҳангсози созмони байналмилалии меҳнат дар Тоҷикистон мегӯяд, ҳадафи аслӣ аз ташкили ин ҳамоиши минтақавӣ бо ҷалби диққати корфармоён ва кормандони ҳифзи иҷтимоӣ ба ин масъала, фароҳам овардани шароити бехатари корӣ аст.
«Ҳастанд ҷойҳои корие, ки дар он хатар баланд аст, барои мисол ҷойҳое, ки бо буридани ягон металу маводи сохтмонӣ кор мебаранд. Ҳастанд ҷойҳое, ки дар онҳо хатар камтар аст, масалан коргоҳҳое, ки бештар бо комютер кор мекунанд. Аммо ба ҳар сурат, дар ҳама корхонаҳо қабл аз ҳама бояд шароити хуби бехатарӣ барои саломатии кормандон ба роҳ монда шавад»,-афзуд ӯ.
Дар Тоҷикистон борҳо масъалаи ҷилавгирӣ аз густариши бемории вируси норасоии масунияти баданро бо раҳбарони созмонҳои иҷтимоӣ ва рӯҳониён баҳс кардаанд.
Ба гуфтаи масъулин, аз сабабе, ки кормандони соҳаи тиб бештар бо хун тамос доранду хатари гирфторшавии онҳо ба бемории СПИД зиёд аст, солҳои охир таваҷҷӯҳи аслӣ маҳз ба ин самт равона шуда, шароити бехатариро дар соҳаи тиб бештар ба роҳ мондаанд.
Аммо ба гуфти дастандаркорон: «Ҳоло дар аксар корхонаҳо диққат бештар ба техникаи бехатарии зидди сухтор ва дастгоҳҳои электрикӣ равона шудааст. Лекин масъалаи пешгирӣ аз СПИД ҳатто бардошта намешавад. Фикр мекунанд, ки сирояти ВИЧ бештар ба шахсони нашъаманду фоҳишаҳо хатар дорад ва ба онҳо дахл надоранд. Вале хатар дар он аст, ки вируси норасоии масъунияти бадан дар чанд сол аз худ дарак намедиҳад ва аломати зоҳирӣ ҳам надорад.»
High school students make a formation in the shape of a red ribbon during a campaign to mark World AIDS Day in Seoul, South Korea. (Ahn Young-joon/Associated Press)
Хориҷ кардани корманди бемор аз кор ҳам амали ғайриқонунӣ аст. Корфармоён бояд танҳо вобаста ба шакли кор ба кормандон тамоми шароити заруриро ҷиҳати ҷилавгирӣ аз сирояти ВИЧ-СПИД фароҳам оварда, дар боло бурдани сатҳи огоҳии кормандон оид ба ин беморӣ мусоидат кунанд. Барои он, ки шахс тавонад бехатарии худро риоя кунад вай ҳатман бояд шароит ва маълумот дошта бошад. Таъмини кормандон бо маводҳои пешгирикунанда ва афзудани дониши онҳо оид ба ин беморӣ вазифаи аслии корфармо аст. Дар ҳар маврид шахс бояд пеш аз ҳама қоидаҳои бехатариро донад, барои мисол дар бораи он, ки дар кадом маврид бо хуни шахси бегона тамос кардан мумкин аст ва барои ин ҳатман бояд аз воситаҳои бехатарӣ дастпӯшакҳо, айнак, бинибанд истифода кард.
Чаро «ҲАЗАР МЕКУНАНД»?
Бо тасвиби як санади вижа Созмони ҷаҳонии кор оид ба масъалаҳои СПИД дар соҳаи меҳнат, тамғагузорӣ, табъиз, аз кори хориҷ кардани афроди мубтало ба ВИЧ-ро маҳкум кардааст. Аммо гуфта мешавад, дар Тоҷикистон ҳастанд ҳолатҳое, ки бо сабаби беморӣ, сироятёфтагон ба кор қабул намешаванд.
Натиҷаҳои як назарсанҷии ахир муайян кардааст, ки муносибати аксарият нисбат ба афроди бемор дар коргоҳҳо ҳамоно тағйир накардааст ва ҳудуди 50 дарсади пурсидашудаҳо гуфтаанд, ки аз ҳамкорони бемори худ ҳазар мекунанду бояд ин гурӯҳи одамон аз кор ронда шаванд.
Бо ин ҳол омори расмӣ мегӯяд, ки дар Тоҷикистон то 1-уми апрели соли 2011, 3 ҳазору 51 нафар бо ҷисми олуда ба вируси норасоии масунияти бадан ё Вич-СПИД ба қайд гирифта шудаанд, ки беш аз 80 дарсади онҳо ҷавонон, нерӯи аслии корианд.
Таърихи пайдошавии вируси норасоии масъунияти бадан
Аввалин маротиба маълумот дар бораи олудашавӣ аз ин беморӣ соли 1979 пайдо шудааст. Соли 1983 профессорон Люк Монтанье ва Роберт Галло – яке аз Фаронса ва дигаре аз ИМА вируси норасоии масунияти баданро маълум кардаанд. Соли 1984 бошад, нахустин системаҳои лаборатории барои муайян ва ошкорсозии беморӣ кушода шуд. Солҳои 90-уми асри ХХ СПИД тамоми сайёраро фаро гирифт. Тибқи пешгӯии Созмони ҷаҳони тандурустӣ шумораи беморон дар соли 2017 ба 35 — 45 миллион нафар хоҳад расид. Ҳамзамон, тибқи маълумоти омор то 1.10.2008 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон расман 1333 нафар гирифтори бемории ВИЧ/СПИД ба қайд гирифта шудааст. Ба ин бемории марговар дар чунин ҳолатҳо гирифтор шудан мумкин аст:
- Ҳангоми истифода бурдани сӯзандоруҳои умумӣ ва дигар асбобҳое, ки бо хуни шахси сироятшуда дар алоқа қарор доштанд.
- Ҳангоми алоқаи ҷинсии ҳимоянашуда, бо шарики ҷинсии сироятшуда, ки дар вақти алоқаи ҷинсӣ.
- Аз модари мубталошудаи ин сироят метавонад ба кӯдак ҳангоми ҳомиладорӣ, таваллуд ва синамаконӣ гузарад. Шахсе, ки ба ин беморӣ гирифтор мешавад, метавонад солҳои дароз бе нишона зиндагӣ кунад. Ин беморӣ нишонаҳои зоҳирӣ надорад, баъди чанд вақт метавонад системаи худмуҳофизатии одамро суст кунад.
Мутобиқи қонунгузории амалкунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ягон шахс (ё корманди тиббӣ) аз шахсони бо ВНМО сироятшуда ҳуқуқи талаб кардани маълумоти зарурӣ оид ба бемори бе розигии онҳо надорад. Ҳангоми вуҷуд доштан ё пайдо шудани нишонаҳои клиникии бемории ВНМО/БПНМ дар шахсоне, ки ба муассисаҳои тиббӣ муроҷиат мекунанд, табибон бояд онҳоро барои гузаштани ташхиси ВНМО равон кунанд. Ҳангоми мусбат будани ташхиси хун, шахс метавонад худаш статусти худашро ба духтури табобатиаш ошкор кунад.
— То чӣ андоза махфӣ будани номи гирифторони беморони ВНМО ба манфиат аст?
— Тибқи моддаи 4-уми Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи муқовимат бо вируси норасоии масунияти одам ва бемории пайдошудаи норасогии масуният» давлат риояи тамоми ҳуқуқ ва озодиҳоро ба одамони аз ВНМО сироятёфта ва мубталои ин беморӣ, инчунин аъзои оилаи онҳо кафолат медиҳад.
Дар асоси моддаи 11-уми Қонуни мазкур маълумот дар бораи сирояти ВНМО ё мубталои ин беморӣ сирри тиббӣ буда, онро Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳифз мекунад.
Аз ин хотир, маълумот оид ба сироятёфтагони ин беморӣ махфӣ буда, танҳо ба хотири амнияти беморон аз табъизу тамғагузорӣ (стигма ва дискриминация) дар байни ҷомеа ин тадбир андешида шудааст. Тибқи моддаи 25-уми қонуни номбурда «Дидаю дониста зери хатари сироят гузоштан ё сироят кунондани шахси дигар (ё якчанд шахс) бо ВНМО аз ҷониби шахсе, ки ба сирояти ВНМО гирифтор буданашро медонад, боиси ҷавобгарии ҷиноятии муқарраркардаи Қонунгузории ҶТ мегардад». Инчунин, дар банди дигари моддаи мазкур омадааст, ки «Шахси гунаҳгор инчунин зарареро, ки бинобар расонидани кӯмаки тиббӣ ва иҷтимоӣ ба шахси сироятшуда расонидааст, бо тартиби муқарраргардидаи қонунгузории ҶТ ҷуброн мекунад».
ВНМО бо чунин роҳҳо интиқол меёбад: тавассути хун ва дигар моеъҳои организм: нутфа, тарашшӯҳи маҳбал, сафро (мавриди алоқаҳои ҷинсии ҳифзнашудаи хелҳои гуногун, гузаронидани хуни сироятшуда, тавассути сӯзандоруҳои тамизнашуда аз модар ба навзод ҳангоми таваллуд, ҳангоми истифодабарии асбобҳои тиббии тамизнашуда ва мавҷудияти ҷароҳат дар пардаҳои луобии пизишк ва ё бемор), шири пистон (ҳангоми ширмакконї).
ВНМО интиқол намеёбад: тавассути оби даҳон ва арақи бадан; бо роҳи дастфишурӣ ва дигар алоқаҳои рӯзмарра: оғӯшгирӣ, сӯҳбат, сулфа/атсазанӣ; тавассути нешзании ҳашарот ва газидани ҳайвонот; тавассути ашёи маишӣ ва молҳои канселярӣ; ҳангоми ташрифи якҷоя ба ҳавзи шиноварӣ/душ/ҳаммом/ошхона, ҳангоми истифодабарӣ аз нақлиёти ҷамъиятӣ ва бехабарӣ аз хурокхурии якҷоя.
Дар Тоҷикистон то соли 2008 яке аз роҳҳои паҳнгардидаи интиқолёбии вирус ин сӯзандору буд, тавассути асбобу олотҳои тамизнашудаи истифодабарандагони маводҳои нашъаовар. Айни замон афзоиши интиқоли вирус бо роҳи алоқаи ҷинсӣ, тавассути алоқаҳои ҳифзнашудаи шаҳватӣ мушоҳида шудааст.
Рамзи ҳаракати глобалӣ бар зидди паҳншавии вируси норасоии масунияти одам ин — Тасмаи сурх мебошад.
Коршиносон ва табибони Барномаи муштараки Созмони Милали Муттаҳид (ООН) оид ба мубориза алайҳи СПИД тахмин мекунанд, ки то соли 2030 паҳншавии ин маризии марговар боздошта мешавад. Аз маърӯзаи ин Созмон, ки дар гузарвожаи расмии он ҷойгир шудааст, бармеояд, ки дар солҳои наздик хатари паҳншавии (эпидемияи) СПИД манъ карда мешавад.
Дар маърӯза ҳамчунин гуфта шудааст, ки барои ин бояд тарзҳои нави мубориза бо “вабои асри ХХ” истифода бурда шавад. Барои ҷорӣ кардани технологияҳои нави мубориза бояд 35 миллиард доллари ИМА сарф карда шавад. Вале, ин маблағгузорӣ метавонад 21 миллион нафарро аз марг наҷот диҳад ва 28 миллион нафарро аз гирифторӣ ба ин маризӣ эъмин дорад. Ин амалҳо метавонанд зиёда аз 24 миллиард доллари ИМА-ро сарфа намоянд, ки ҳамасола барои хариди доруворӣ равона карда мешавад.
Танҳо дар соли 2014-ум 2,1 миллион одам гирифтори СПИД шудаанд. Нисбат ба соли 2001 ин нишондод зиёда аз 38 фоиз камтар мебошад. Ҳамзамон, дар давраи солҳои 2005-2013 миқдори фавтидагон аз СПИД 35 фоиз кам шудааст.
Худро аз бемории СПИД — ВНМО эмин доред!
Нет комментариев