Абӯабдуллоҳ Ҷаъфар ибни Муҳаммад ибни Ҳаким ибни Абдураҳмон ибни Одам Рӯдакӣ — нахустин шоири бузурги форсигӯй ва падари шеъри форсӣ аст. Бунёдгузори адабиёти классикии форсӣ Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ соли 858 дар деҳаи Панҷрӯд аз тавобеи Самарқанд, ки акнун рустое аз ноҳияи Панҷакент дар вилояти Суғд аст, ба дунё омадааст. Вай аз шоирони замони Сомониён буд ва беш аз 1 млн байт шеър гуфта, вале аз ин шумор то кунун танҳо бештар аз 1000 байт расидааст. Рӯдакӣ соли 941 вафот кардааст.
Таърихи ҳазору яксаду панҷоҳсолаи адабиёти тоҷик, бо номи бунёдгузори он — устод Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ сахт вобаста аст. Рӯдакиро муосиронаш ва суханварони баъдина бо унвонҳои ифтихорӣ: Қофиласорои назми форсӣ, Соҳибқирони шоирон, Султони шоирон, Мақаддумушуаро, Одамушуаро ва ҳамсони инҳо ёд мекунанд. Асосгузор ва сардафтари адабиёт аслан маънои онро надорад, ки пеш аз дигарон асар эҷод карда бошад. Устод Рӯдакӣ бо хизматҳои бузургаш ба ин мақоми таърихӣ расидааст. Рӯдакӣ дар таърихи халқи тоҷик аввалин суханваре аст, ки таҷрибаҳо ва муваффақиятҳои гузаштаи худро дар соҳаи адабиёти тоҷик ҷамъбаст кардааст.
Ҳунару дастовардҳои устод Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ ба гӯши Сомониён Насри II ибн Аҳмад, ки сарвари Хуросон буд, расид ва вай устодро ба дарбораш даъват кард. Рӯдакӣ дӯсти ҳаррӯзаи Насри II мешавад ва боиси ҳурмату эҳтиром мегардад. Устодро асосгузори девон, ки як намуди маҷмӯаи шеър аз рӯи тартиби алифбо мебошад, ном мегирад. Рӯдакиро даставвал ба дарбори Насри Аввали Сомонӣ, ки солҳои 864-892 ҳокими Самарқанд буд, мекашад. Ӯ ҳамчунин дар манзилҳои деҳқонон, яъне заминдорони давлатманд ва мулкдор ба сарояндагӣ, навозандагӣ ва шоирӣ машғул мешавад. Рӯдакӣ бо ташаббуси Абулфалзи Балъамӣ, ки аз соли 892 то соли 938 вазир буд, ба Бухоро, ба пойтахти давлати Сомониён даъват шуд. Рӯдакӣ дар он замоне, ки авҷи болоравии худшиносии халқи тоҷик буд, даъвати Балъамиро ба ҷон пазируфт. Иштироки Рӯдакӣ дар ин ҳаракат айни муддао буд. Рӯдакӣ дар дарбори Наср ибни Аҳмади Сомонӣ, яъне Насри 2 (914-993) ба мартабаи азим соҳиб мешавад.
Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ аз шоирони пуркор ва сермаҳсули дунё буд. Эҷодиёти ӯ аз 8-солагиаш сар шуда, қариб 70 сол давом кард. Бар замми ин, Рӯдакӣ чунон истеъдоди бузург дошт, ки асарҳои калонро дар муддати кӯтоҳ эҷод мекард. Соли 932 ӯ бо хоҳиши дӯсташ Балъамӣ асари “Калила ва Димна”-ро дар 12 ҳазор байт ба назм медарорад. Ҳоло аз он қариб сад байт боқист. Баъди ин “Синдбоднома”-ро менависад. Соли 933 қасидаи “Модари май”-ро дар чанд рӯз мегӯяд, ки он дар шакли боқимондааш аз 94 байт иборат аст. Соҳиби девони бузург будани Рӯдакӣ аниқ аст. Девони маҷмӯаи ашъори лирикии ин ё он шоир аст, ки мувофиқи жанрҳо ҷобаҷо карда мешавад. “Калила ва Димна” ва “Синдбоднома” боз 5 маснавии дигар доштааст. Ҳамаи ин нишон медиҳад, ки Рӯдакӣ бе ҳеҷ шакку шубҳа аз шоирони пурмаҳсул буд. Аз ин ҷиҳат Муҳаммад Авфӣ ашъори ӯро сад дафтар, яъне сад ҷилд мегӯяд.
Замони камолоти эҷодии устод Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ дар Бухоро гузашт. Ӯ на танҳо дар дарбор, балки дар байни халқ ва хоса гурӯҳҳои равшанфикри аҳли шаҳр низ шӯҳрати тамом ёфта буд. Дар бораи пирӣ ва нотавонии худ Рӯдакӣ аз ҷумла, дар қасидаи “Модари май” ишораҳо дорад. Зеро, хонадони сомонӣ дар аввали ҳукмронии худ ба пайравони мазҳабҳо, ҳатто динҳо бетараф буданд.
Устод Рӯдакӣ аз фитнаҳо, бетартибиҳо, амалиёти зиддихалқии қувваҳои ҷудоиҷӯи марказгурез ва ривоҷу ҳуруфоти мазҳабӣ, ки ҳаёти шоирро талх карда, ба кори эҷодии ӯ халал мерасонданд, ба танг омада, дар сафи одамони пешқадам, ватандӯст ва халқпарвар меистод. Вай ҳатто аз он пушаймон мешавад, ки дар дарбор хизмат кардааст:
Басе нишастам ман бо акобиру аъён,
Биозмудамашон ошкору пинҳонӣ.
Нахостам зи таманно магар, ки дастурӣ,
Наёфтам зи атоҳо магар пушаймонӣ.
Ҳукуматдорон ин рафтори бебоконаи шоирро бардошта натавонистанд. Онҳо молу мулки устод Рӯдакиро мусодира карда, ба чашми ӯ мил кашида, нобино карданд. Мил кашидан аз қабеҳтарин ҷазоҳои ҳокимони феодалӣ буд.
Устод Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ чун пири нотавон, озорёфта ва ҷазогирифта буд, ба деҳаи худ баргашт. Баъди бозгашт ба зодгоҳаш Рӯдакӣ зиндагии пурҷӯшу хурӯш ва осудаи худро ба ёд оварда, мулоҳиза ронд, ки чаро ӯро аз майдони мубориза берун карданд? Бале, гуноҳе надошт. Шоири ранҷур навишта буд:
Басо, ки маст дар ин хона будаму шодам,
Чунон ки ҷои ман афзун буд аз амиру мулук.
Кунун ҳамонаму хона ҳамону шаҳр ҳамон,
Маро нагӯй, ки аз чӣ шудаст шоди шук?
Баъди се соли ба зодгоҳи худ баргаштан, яъне соли 941 Рӯдакӣ аз олам гузашт. Ҷасади ӯро дар саҳни бӯстони Панҷруд ба хок супориданд. Оромгоҳи ӯ то ба имрӯз зиёратгоҳи мухлисони назми пок ва сухани Олӣ мебошад.
Бовар дорем, ки аз маълумоти пешниҳодкардаамон дар бораи зиндагинома ва мероси гаронқадри устод Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ баҳраманд шудед.
Шумо-хонандагони Медиапортали «Тироз», бахусус аҳли адаб ва дӯстдорони адабиёти оламшумули тоҷикро бо Рӯзи Рӯдакӣ — Асосгузори адабиёти классики тоҷик таҳният намуда, хоҳони онем, ки чун устод Рӯдакӣ бузургу сарбаланд ва некном бошед!
Нет комментариев