Бо баробари тараққиёти босуръати тамаддун ҷамъият низ инкишоф ёфта, ҳамзамон маърифати техникии он тағйир меёбад. Технологияҳои нав ба муҳити зист таъсир расонида, на танҳо масоили иқтисодӣ, балки масъалаҳои экологиро низ ба миён меоваранд.
Истилоҳи “Экология” бори нахуст соли 1866 аз тарафи биолог Эрнст Генрих Геккел истифода бурда шуд. Дар китоби худ “Морфологияи умумии организмҳо” Геккел чунин муқарраротро овардааст: ”экология ин ҷамъи донишҳоест,ки ба иқтисодиёти табиат тааллуқ дошта бо омӯзиши муносибати ҳайвонот ва муҳити зисти органикӣ ва ғайриорганикӣ,алалхусус муносибати дӯстона ва ё душманона доштани онро меомӯзад”. Ин истилоҳ дар ҳаёти мо солҳои 70-уми қарни ХХ мавриди истифода қарор гирифт.
Гарчанде таассуфомез бошад ҳам ҳолати экологии тамоми дунё зери хатар аст. Масъалаҳои зиёди глобалии экологӣ мавҷуданд. Масалан, намудҳои зиёди ҳайвоноту наботот несту нобуд шудаанд ва то ҳоло нобуд шуда истодаанд, ҷангалу бешаҳо қир шуда, захираи канданиҳои фоиданок сол аз сол кам шуда истодааст, атмосфера ифлос гашта дарёфти ҳавои тоза мушкил шудааст, манзараҳои зебои табиат пажмурда гаштаанд.
Айни ҳол мушоҳида намудан мумкин аст, ки инсон ба табиат хамчун истеъмолкунанда муомила намуда, фоида ба даст меорад, вале бар ивази он чизе намедиҳад. Афсӯс ин ҳама боигариҳо абадӣ нестанд. Ҳисоботи мутахассисон нишон медиҳад,ки захираҳои ангишт танҳо ба 430 сол, захираи нафт бошад ба 35 сол ва захираи гази табиӣ танҳо ба 50 сол кифоягӣ мекунаду халос. Боигариҳои табииро бояд сарфакорона истифода бурд.
Агар мо муҳити зистамонро эҳтиёт накунем, наметавонем ба дарозшавии умр, беҳтаршавии таваллуд, камшавии марги барвақтӣ ва инчунин камшавии бемориҳои гуногун ноил гардем.
Яке аз усулҳои босамараи ҳалли муаммо ин ҷорӣ намудани технологияҳое мебошанд, ки васоили сарфакунии захираҳои табиӣ ва масолеҳ мегарданд. Ҳоло ҳозир партовҳо коркардшуда истодаанд, ки ба муҳити атроф таъсири калон мерасонанд. Коркарди партов на танҳо ба муҳити зист фоидаовар, балки аз ҷиҳати иқтисодӣ низ муфид мебошад. Олимон тадқиқ намудаанд, ки 60 фоизи партовро коркард намуда ҳамчун масолеҳ дубора истифода бурдан мумкин аст.
Дигар васоити ҳалли масъалаҳои экологӣ ин гузариш ба сӯзишвории бехатар барои муҳити атроф мебошад. Ва албатта кабудизоркунии гирду атрофамон низ ҳолати муҳити зистамонро беҳтар мегардонад.
Айни замон байни халқият ва давлатҳо мувофиқатномаҳо оиди муҳофизати муҳити зист имзо гашта, барномаҳои гуногун оид ба ҳимояи табиат ва захираҳои он тартиб дода шуда истодаанд.
Пурзӯр намудани ҷавобгарии ҷиноятӣ барои ифлос намудани табиат, назорати сахт аз болои қуруқшиканӣ-ҳамаи ин чорабиниҳо барои ҳалли масъала мусоидат хоҳад намуд.
Баробари ин агар маърифат, шуурнокӣ ва маданияти экологии мардум баланд нагардад натиҷаи дилхоҳ ба даст намеояд. Масъалаҳои экологиро на танҳо гуфтан, балки барои ҳимоя намудани боигарии давлат ва тамоми ҷаҳон мубориза бурдан лозим аст!
Масъалаҳои экологии Тоҷикистон
Кӯли Сарез-марвориди нилранги баландкӯҳ, махзани захираи зиёди оби тозатарини нӯшокӣ буда, айни замон хатари калони овезон болои Осиёи Марказӣ мебошад…
Кӯли Сарез мӯъҷизаи аҷоиби табиат аст. Зеро сарбанде, ки баландии он 567 метрро ташкил медиҳад, баландтарин ва калонҳаҷмтарин сарбанд дар ҷаҳон ба ҳисоб меравад.
Ин кӯл на миллионҳо сол ақиб, балки шаби 5 феврали соли 1911 дар натиҷаи заминларзаи шадид пайдо шудааст. Шоҳидон нақл мекунанд, ки аввал такони сахте шуд, баъди он аз тарафи ғарб гулдурроси воҳиманок ва фаромади сел шунида шуд. Моҳ аз чанги зиёди ҳаво пурра гирифта шуд… Такон то пагоҳирӯзӣ давом кард. Бадбахтона тамоми мардуми қишлоқи Усой, ки зиёда аз 1000 нафар буданд, зери сангҳои калон монда ҳалок гаштанд.
Ин кӯҳе, ки онро ҳоло кӯҳи Усой меноманд, сарбанди табие, ки баландиаш 567 метр мебошад, дарёи Мурғобро баст. Оби дарё ҳавзаи пайдошударо пур намуда якчанд қишлоқҳо инчунин Сарезро ғарқ кунонид. Ҳангоми кандашавӣ пайдо шудани кӯл номи он қишлоқро гирифт.
Кӯли Сарез аз пиряхҳо ғизо гирифта, лаппиши об дар он то 6 метр мебошад. Ҳаҷми захираи оби ширин аз пиряхҳо тахмин 13 миллиард кубометрро ташкил медиҳад. Ҳар як сония аз тарқиши он ба водӣ 40 кубометр об заҳида мефарояд.
Соли 1967 дар соҳили рости кӯл қисми хатарноки тармавӣ дарёфт карда шуд. Он вақт олимон иброз доштанд, ки дар ҳолати заминҷунбии сахт, тарма мавҷи баланди обиро ба вуҷуд меоварад, ки дар натиҷа селоби шадид пайдо мегардад. Баъди ин оби кӯл ба селоби шадид мубаддал мегардад. Дар натиҷа тамоми поёноби Амударё, аҳолӣ ва иншоотҳои истеҳсолӣ зери об мемонанд.
Соли 2000-ум сарони чаҳор давлат — Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон ба ҷомеаи ҷаҳонӣ бо хоҳиши дастгирии молиявӣ ва интеллектуалӣ барои ҳалли масъалаи кӯли Сарез муроҷиат намуданд. Худи ҳамон сол таҳти роҳбарияти Бонки умумиҷаҳонӣ лоиҳаи байналмилалӣ зери унвони “Кӯли Сарез-лоиҳаи паст намудани хатар” оғоз гардид. Ба туфайли тадқиқотҳои навтарин хатари Сарез аз миқёси ҳалокатовар берун дониста мешавад.
Баъди пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ Тоҷикистон бо муаммои худ танҳо ба танҳо монд, зеро маълум гардид, ки заҳиши об зиёд гардида, ҳаҷми оби кӯл торафт зиёд гардида истодааст.
Агар сарбанд вайрон гардад, фалокати даҳшатовар дар таърихи башарият ҳисоб хоҳад ёфт, зеро новобаста аз тараққиёту пешрафти илму техника инсоният назди офатҳои табиӣ оҷиз ва нотавон аст.
Чун имрӯз санаи 5-уми июн — Рӯзи байналмилалии ҳифзи муҳити зист аст, ҳамагонро табрик намуда, гуфтанием, ки мо имрӯзиён бояд ба насли оянда муҳити поку беолоиш ба мерос гузорем!
Нет комментариев