Биҳӣ як навъ бутта ё дарахти мева. То 5–7 метр қад мекашад. Шохаҳояш парешон. Баргаш байзашакл ё мудаввари калон, қисми поёнии дарахт пашмак дорад. Гулаш калони дуҷинса, сурхи сафедтоб, хушбӯй мебошад. Моҳҳои май – июл мешукуфад, давраи гулшукуниаш 7–18 рӯз.
Мевааш лӯнда ё нокмонанд, зард (вазнаш 228–250 г; баъзан то 1200 г), моҳҳои сентябр – ноябр мепазад, гӯшташ зарди камоб, тухмаш ҷигарии сурхча, вазни 1000 донааш 24–44 грамм мебошад.
Биҳиро дар мамлакатҳои Осиё пеш, Қафқоз, ноҳияҳои ҳамсарҳади Туркияву Эрон тақрибан 4 ҳазор сол ин ҷониб мепарвариданд.
Дар ҷаҳон қариб 400 навъи биҳӣ маълум аст. Биҳӣ қариб дар ҳама ноҳияҳои Тоҷикистон, ғайр аз баъзе навоҳии Вилояти Мухтори Куҳистони Бадахшон, парвариш меёбад. Барои биҳӣ хусусан иқлими водии Ҳисор, ноҳияи Рашт, вилоятҳои Хатлон ва Суғд мусоид аст. Биҳӣ дарахти гармӣ ва намипарвар буда, дар заминҳои сернаму ҳосилхез хуб месабзад.
Аз қаламча, пайванд, бехҷаст ва тухм зиёд карда мешавад. Аз 2 то 50-солагӣ ҳосил медиҳад. Асосан навдаҳои яксолаи биҳӣ самар меоваранд.
Боғҳои биҳӣ бештар дар заминҳои серҳосили ҳамвор ва нишеби доманакӯҳҳо бунёд карда мешаванд. Қитъаҳое, ки оби зеризаминиашон бисёр наздик (1,3–1,5 м) аст, ба сабзиши биҳӣ таъсири манфӣ мерасонанд.
Дар Тоҷикистон биҳиро аз рӯйи тартиби 6 х 3 – 4 м ба ҳар га 280–333 бех мешинонанд. Хоки байни дарахтонро тирамоҳу баҳор шудгор 25–27 см карда, 4–5 бор аз рӯйи меъёри 800–1000 м3 об мемонанд, ба ҳар га то 40 т пору, 300 кг фосфор ва калий мерезанд.
Дар ҷумҳурӣ бештар навъҳои маҳаллии чиллагӣ, нокбиҳӣ, себбиҳӣ, миёнапазак, дерпазак, кулчабиҳӣ, фаллабиҳӣ ва навъҳои ба шароити маҳал мутобиқшудаи қизилқӯрғон, серҳосил, самарқандии калонмева, туршбиҳии бухороӣ ва биҳии ҷопониро мепарваранд.
Одатан, барои хуб гардолуд шудани гул 3–4 навъи биҳӣ якҷо шинонда мешавад. Буридани шохаҳои зиёдатӣ ва кӯтоҳ кардани навдаҳои яксола ба зиёд шудани ҳосил мусоидат мекунад. Меваи биҳиро баъди шакли муқаррарӣ ва бӯи махсус пайдо карданаш бо эҳтиёт ҷиддан лозим аст.
Аз ҳар гегтар биҳизори навъҳои пешпазак 200–370 сентнер ва дерпазак 170–250 сентнер ҳосил меғундоранд. Меваи баъзе навъҳои биҳиро то моҳҳои феврал – март нигоҳ медоранд.
Маҳсулоти хӯрокворӣ аз биҳӣ
Биҳӣ меваи серғизост: 8,75–12,6% қанд 5,97–9,26% фруктоза, 2,77–3,31% глюкоза ва 1,16–2,58 % сахароза, ҷавҳари себ ва лимӯ, кислотаи тартрат, моддаҳои пектинӣ (0,33%), даббоғӣ (0,42–0,66%) витамини С қариб 20 мг%, равғани эфир, оҳан 30 мг/кг ва мис 1,4 мг/кг дорад. Биҳиро тар мехӯранд, ба дами палав меандозанд, аз он мураббо тайёр мекунанд. Дар саноати хӯрокворӣ аз биҳӣ мураббо, сукат, мармалод ва шарбатҳои гуногун таҳия менамоянд.
Хосияти шифоӣ
Табибони халқӣ биҳиро барои табобати бисёр бемориҳо кор мефармоянд. Дар «Махзан-ул-адвия» омада аст, ки «Беҳтарини он бузургии болидаи нозуки шодоби он аст. Биҳӣ фараҳовар, қувватдиҳандаи дил ва меъда, масарратафзои рӯҳ аст ва зиёд хӯрдани он исҳоловар – хусусан баъд аз ғизо ва дар холигии меъда қабзиятовари табъи (организми) гарммиҷозон аст. Луоби он ҷиҳати хушунати гулӯ, сулфаи аз гармӣ ва ёбис (хушк), таскини ҳарорати меъда ва тан, сӯзиши забону даҳон ва хушкии он нофеъ аст ва молидани он ҷиҳати сӯхтагии оташ ва дафъи зарари ҳарорати офтоб ба ғоят нофеъ аст. Бартарафкунандаи зарари он дар гарммиҷозон шакар ва дар сардмиҷозон розиёна (бодиён) мебошад». Дар тибби муосир ҷавҳар ва тухми биҳиро барои табобати бемориҳои камхунӣ, бод, хала, нуқси аъзои нафас, истисқо (обхӯра), исҳол, сулфа ва ғайра ба кор мебаранд. Дарахти биҳиро чун рустании ороишӣ низ истифода бурдан мумкин аст. Ба биҳӣ кайки нок, тухмхӯраки себ, шабуши себ, шапараки дӯлона, ширинчаи себ ва ғайра зарар мерасонанд.
Нет комментариев