Дар даврони соҳибистиқлолии кишвар, ки арзишмандтарин дастоварди миллати тоҷик дар ҳазораи охир аст, бо шарофати ҳидоятҳои пайгирона ва сиёсати хирадмандонаву фарҳангпарваронаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон арзишҳои таърихиву фарҳангии миллати куҳанбунёду тамаддунофари тоҷик дубора эҳё мегарданд. Ҷашну маросимҳои мардумӣ зинда ва ғанитар гардида, худшиносиву худогоҳии миллӣ тақвият меёбад.
Таъкидҳои мунтазами Сарвари давлатро дар масъалаи ҳувияти миллию шинохти миллӣ ва дубора зинда намудани ҷашну маросимҳои мардумӣ ба инобат гирифта, доир ба ҷашни мардумии миллатамон- Меҳргон, ки дар ин рӯзҳои фасли тирамоҳ таҷлил мегардад, бо доктори илмҳои фалсафа, профессор Муҳаммадқул ҲАЗРАТҚУЛОВ суҳбат намудем.
Мегуфтед, ки Меҳргон чӣ маъно дорад, чӣ гуна ҷашн аст ва аз куҷо маншаъ мегирад?
— Рӯзгори куҳани мардуми ориёӣ аз худ ба мо ду ҷашни бузурги миллиро ба мерос гузоштааст, ки онҳо ба ду баробарии сол – баҳорию тирамоҳӣ рост меоянд. Меҳргон рамзи тирамоҳи зарнисор, айёми ҷамъоварии ҳосили бо арақи ҷабин коштаи марди деҳқон мебошад. Меҳргон дар радифи пуршукӯҳтарин ҷашнвораҳои аҷдодии мардуми форсизабон қарор дошта, аз замони дуродури таърих маншаъ мегирад. Аз ин рӯ, Наврӯзу Меҳргон ду давраи калидии як соли комилро ташкил медиҳанд, ки бозтоби сохтории онҳо як давраи комили ҳаёти кайҳониро таҷассум мекунад. Тақсими сол ба ду қисми баробар, ки оғози яке ба ҷашни Наврӯзу оғози дигаре ба ҷашни Меҳргон марбут аст, аз қадимулайём дар достонҳои асотирию ҳамосаҳои дури таърихи ниёгони мо баръало ба чашм мехӯрад. Ин масъала дар оини меҳрпарастӣ ва дар Авесто, хусусан дар бахши «Меҳряшт» сабт гардидааст. Бостоншиносон низ дар ин росто корҳои ҷолиберо анҷом додаанд ва ҳайкалчаҳои гуногуни Меҳрро зимни ҳафриёт пайдо намудаанд. Меҳр ба маънои Хуршед барои табиат ва инсон ду неъмати азим – гармию равшаноӣ офарид, ки манбаи асосии зиндагии онҳо ба шумор мерафт. Партавафшонию таҷаллии нури Хуршедро инсон мазҳари офариниши олами моддӣ талаққӣ кард. Хуршедро ба падидаҳои олами моддӣ ва ҳодисаҳои иҷтимоӣ марбут сохт, фурӯғи онро мазҳари ишқ ва пайванди муҳаббат арзёбӣ намуд ва дар тулӯъу ғуруби Офтоб мазмунҳои растохезу маргро дар тафаккури инсон ба вуҷуд овард.
Чуноне ки дида мешавад, нишонаҳои ҷашни Меҳргон дар тамоми соҳаҳои ҳаёти иҷтимоии аҷдодигузаштаи мо ба чашм мерасанд, яъне мо ҳуқуқи комили маънавӣ дорем, ки онро баробари Наврӯзи хуҷастапай чунсуннати дерини фарҳанги кишоварзии ориёӣ ҳар сол ҷашн бигирем.
— Бале, Меҳргон яке аз ҷашнҳои миллии ниёгони ориёии мо мебошад, ки дар гузашта мардуми мо онро дар нимаи дуюми сол ҳамчун ҷашни шукӯҳманди ҳосилғундорӣ, бардоштани самараи меҳнати кишоварзон таҷлил мекарданд. Мо ҳуқуқи комили маънавӣ дорем, ки ҷашни Меҳргонро баробари Наврӯзи хуҷастапай ҳамчун натиҷаи фаъолияти киштукори баҳории кишоварзон ва бардошти ҳосил аз Модар-Замин ба унвони намод ё рамз аз суннати дерини фарҳанги кишоварзии ориёӣ ҳар сол ҷашн бигирем.
Муаллифи «Шоҳнома»-и безавол Абулқосим Фирадавсӣ пайдоиши ин ҷашнвораро ба замони салтанати Фаридун мансуб медонад…
— Ҳаким Фирдавсӣ дар достони безаволи худ «Шоҳнома» ҷашни Меҳргонро ба аввалин шаҳриёри ҳамосаӣ – Фаридун нисбат медиҳад. Муаллифи «Таърихи Табарӣ» низ пирӯзии Фаридун бар Заҳҳоки моронро, ки дар моҳи меҳру рӯзи меҳр ба вуқӯъ пайваста буд, оғози ҷашни Меҳргон талаққӣ намудааст.
Агар шикастани банди ҷодуи Заҳҳоқ тавассути Фаридуни тилисмшиканро дар он арсаи замонӣ мавриди таҳлилу тадқиқ қарор диҳем, ба назар чунин мерасад, ки аз як тараф, паҳлавонию пирӯзмандӣ ва иқтидори шукӯҳи шоҳии ин шаҳриёри пешдодӣ дар пеши назари мо ҷилвагар мегардад, аз тарафи дигар, ҷашни Меҳргон ҳамчун иди шукӯҳмандии кишоварзон, ҷамъоварии самараи меҳнати барзгарон ва бардошти фаровардаҳои зироати хӯшаӣ арзёбӣ хоҳад шуд. Зеро маҳз Фаридуни пешдодӣ баъди ғалаба бо душмани худ – Заҳҳоқ, ки ӯ дар таърихи шаҳриёрии пешини мо ҳамчун рамзи зулму залолат, бедодгариву парешонӣ тасвир шудааст, кишти зироати хӯшадор ва бардошти самараи онро ёд дод ва ин иқдоми ӯро муҳаққиқон пирӯзии инсон бар табиат, оғози коркарди замин ва ба таври хулоса рушду инкишофи маданияти моддӣ қаламдод намудаанд.
Меҳргон ҷанбаҳои (кайҳонӣ), таърихӣ, оинӣ, кишоварзӣ ва иҷтимоӣ дорад. Ҷиҳатҳои нуҷумии он ба ҷараёни офариниши олам ва дигар омӯзаҳои ҷаҳоншиносӣ марбутанд. Ҷиҳати таърихии он як силсила ҳодисаҳои муборизаи некӣ бо бадӣ, нур бо зулмат ва барқарор намудани адлу ростӣ дар кишвари паҳновари Эронзаминро дар бар мегирад, ки он шомили нуктаҳои муҳими ахлоқию иҷтимоӣ низ мебошад. Ҷанбаи оинии он вобаста ба пайдоиши дини меҳрпарастии ниёгони ориёии мо аст. Оини мазкур дар асри 18 пеш аз мелод дар ҳаволии рӯдхонаҳои Ҷайҳуну Сайҳун ва канораҳои соҳили он ба вуҷуд омада, то аҳди Хаҳоманишиён дар мамолики Шарқ фаъолона амал мекард. Бино ба маълумоти Ксенофонт ва Плутарх, он дар сарзаминҳои Ғарб чунон босуръат интишор ёфт, ки ҳатто император Нерон онро расман қабул кард ва то асри 4 мелодӣ дар Испанияву Англияву Франсия то сарзамини Скотланд нуфуз пайдо намуд. Танҳо император Константин барои интишори дини масеҳӣ тавонист, ки пеши роҳи нуфузи баъдинаи митраизм дар Ғарбро бигирад.
Донишмандони тоҷик бо истинод ба китоби «Осор-ул-боқия»-и Абурайҳон Берунӣ таърихи ҷашни Меҳргонро беш аз 3-ҳазорсола хондаанд ва онро шонздаҳумин рӯзи моҳи Меҳр ба қалам додаанд. Мувофиқи тақвими мелодӣ таҷлили он ба кадом рӯз рост меояд?
— Абурайҳони Берунӣ дар «Осол-ул-боқия» ҷашни Меҳргонро шонздаҳумин рӯзи моҳи Меҳр ба қалам додаст. Вале чун ҳоло панҷ моҳи аввали сол дар тақвими кунунии Эрон 31 рӯзӣ эълон шудааст, ҷашни Меҳргон мувофиқи он 10-уми меҳрмоҳ- 2 октябр баргузор мегардад, таодули тирамоҳӣ бошад, ба 22 сентябр рост меояд. Ӯ ба мисли Наврӯз ҷашни Меҳргонро ба Меҳргони омма (хурд) ва Меҳргони хосса (бузург) ҷудо намуда, Меҳргони бузургро Рамрӯз номидааст. Таҷлили ҷашни Меҳргон, ба фикри ман дар қаламрави Тоҷикистон ва Эрону Афғонистон ба 10 Меҳрмоҳ, яъне ба 2 октябр рост меояд.
Дар ин бора Абурайҳони Берунӣ менависад: «Мулуки Эрон ва эрониён аз оғози Меҳргон то сӣ рӯзи тамом барои табақоти мардум, монанди он ки дар Наврӯз гуфта шуд, ид қарор доданд ва барои ҳар табақае панҷ рӯз ид донистанд». Маҳмуди Гардезӣ низ тақрибан чунин иттилоотро дар «Зайн-ул-ахбор» ироа намуда, пирӯзии Фаридун бар Заҳҳокро рӯзи Меҳргон медонад. Хулфи Табрезӣ ба ҷашни шашрӯзаи Меҳргон ишора намуда, аз ҷумла чунин нигоштааст: «Ҳамчунон ки Наврӯз омма ва хосса мебошад, Меҳргонро низ омма ва хосса аст ва то шаш рӯз таъзими ин ҷашн кунанд. Ибтидо аз рӯзи шонздаҳум (16 Меҳрмоҳ, яъне 8 октябр) ва онро Меҳргони омма хонанд ва интиҳо рӯзи бисту якум (21 Меҳрмоҳ, яъне 13 октябр) ва онро Меҳргони хосса донанд».
Дар «Дар ҷашнҳои Эрони бостон» низ гуфта шуда, ки ҷашни Меҳргон дар шонздаҳуми моҳи Меҳр баргузор шуда, охирин рӯзи онро Меҳргони бузург мехонанд, ки дар ин рӯзи фархунда Анушервон писари Бобак тоҷ бар сар ниҳод… Аввалин касе, ки дар ин рӯз ба пешгоҳи подшоҳ ворид меояд, мубади мубадон аст бо табақе, ки дар он туранҷ, пораи шакару канор ва беҳу (биҳиву) анору себ ва хушаи ангури сафед ва ҳафт даста райҳон қарор дорад. Ва он рӯз даф менавозанд ва ҳамаи мардум бино ба табақаи хеш, ба ҳузури подшоҳ ворид мешаванд, ҳамчунон ки дар Наврӯз.
Маълум мегардад, ки дар аҳди Ҳахоманшиниён ва Ашкониён, хусусан дар давраи Сомониён ҷашни Меҳргонро бо шукӯҳу салобати хосса ва шодиву сурур, ба мисли Наврӯз баргузор менамуданд.
— Дуруст аст. Дар аҳди Ҳахоманшиниён ва Ашкониён, ки худро ворисони асосии шаҳриёни эронӣ баъди ҳамлаи Искандари Мақдунӣ ва давраи ҳеллинизм медонистанд, хусусан дар давраи Сомониён ҷашни Меҳргонро бо шукӯҳу салобати хосса ва шодиву сурур, ба мисли Наврӯз баргузор менамуданд. Дар он рӯз ҳатто нӯшидани май барои шаҳриёрон муҷоз буд:
Ба хӯи одати обо ба ҷамъи зоирон «зар» деҳ,
Ба расму сирати аҷдод, ҷашни Меҳргон «май хӯр». Масъуди Саъди Салмон
Хушбахтона, бо ташаббуси Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Иди фархундаи Меҳргон таваҷҷуҳи хос зоҳир шуд ва он ҳамчун иди миллии мардуми эронитабор соли дуюм аст, ки бо суруру нишот ҷашн гирифта мешавад. Агар олимони мусиқишинос сурудҳои меҳргониро, ки аз замони Борбади Марвазӣ то ба имрӯз чун савту наво, лаҳнҳо ва сурудҳои меҳргонӣ ба риштаи суруду оҳангҳои мусиқӣ кашида шудаанд, таҳқиқ намоянд ва дар арафаи ҷашни Меҳргон онҳоро пешкаш намоянд, ба ин ҷашни аҷдодӣ шукӯҳи тоза зам менамояд. Ҳамзамон нашри мақола ва тадқиқот дар бораи манбаъҳои оинии Меҳргон, таърихи ин ҷашн ва устураву ривоятҳои марбут ба он, хусусиятҳои иқтисодию иҷтимоӣ, асосҳои нуҷумию космологӣ, омӯзаҳои ҷаҳоншиносӣ ва таъсири он ба афкори маънавӣ дар арафаи ҷашни Меҳргон ба манфиат хоҳад буд. Чунки ба ин васила мо метавонем ҷойгоҳи пешинаи Меҳргонро барқарор созем ва онро шомили ҷашнҳои миллию давлатӣ намоем.
Ташаккур барои суҳбат. Иди Меҳргон муборак!
Манбаъ: АМИТ «Ховар»
Нет комментариев