Дар Тоҷикистон шикори ҳайвоноти ба Китоби Сурх дохилкардашуда муддати тӯлонӣ — аз солҳои 80-ум гузаронида мешавад. Ғайриоддӣ, вале бо шарофати шикорчиёни ҷумҳурӣ дар самти зиёд намудани ҳайвоноти намудҳои нодир ва ҳатто навъҳои нобудшудаистода ба натиҷаҳое ноил гардиданд, ки ҳоло ҳама: ҳам мақомоти ҳифзи табиати худи Тоҷикистон ва ҳам созмонҳои байналмилалӣ — масалан, ба монанди Фонди ҷаҳонии табиати ваҳшӣ (WWF) қаноатманд мебошанд.
Албатта, ҳифзи намудҳои ҳайвоноте, ки дар ҳарорати то 65 дараҷа сардӣ ва дар баландиҳои шаш ҳазор метр зиндагӣ мекунанд — кори ниҳоят вазнин аст, вале ҳастанд мутахассисоне, ки ин кор табъи дилашон мебошанд. Ҳоло, ки мавсими ҷории шикор — тирамоҳу зимистони солҳои 2017/2018 — дар ҷумҳурӣ хотима наёфтааст, мо ба урдугоҳи баландкӯҳи шикорчиён рафтем ва бо нафароне, ки дар он ҷо солҳо зиндагӣ мекунанд, шинос шудем.
Роҳбалади шикорчиён, олимон ва экологон ба «Открытая Азия онлайн» дар бораи он, ки шикор дар ноҳияи Мурғоб чӣ тавр ба роҳ монда шудааст, нақл намуданд.
Ноҳияи Мурғоб – на барои шахсони заиф аст. Як ҳафта қабл, вақте ки мо дар он ҷо будем, ҳарорати ҳаво шабона то 20 дараҷа поён фаромад, ҳарчанд аҳолии маҳаллӣ гуфтанд, ки имсол гарм аст. Дар Мурғоб доимо шамол аст, аз ин рӯ дар ягон хона бомҳои шиферпӯш нест — онҳоро пас аз як ҳафта шамол сарозер менамояд. Ноҳияи Мурғоб – ин баландкӯҳ мебошад ва дар ин ҷо на аз рӯи одат, ҳадди аққал, сари инсон сахт дард мекунад ва нафаскашӣ душвор аст; ҳадди аксар, бемории кӯҳие, ки нохушии хавфноки ҷиддӣ дорад, хурӯҷ менамояд.
Баландкўҳ барои сокинони маҳаллӣ аллакай қадре надорад — одат кардаанд, ҳамчунин ба ҳар чизи дигар низ одат кардаанд: Мурғоб — на танҳо ноҳияи баландкӯҳ, балки минтақаи дурдасти кишвар ба ҳисоб меравад, аз ин рӯ расидан то ба «замини калон» — вазифаи осон нест, нархи маводи озуқаворӣ нисбат ба Душанбе, се маротиба баландтар, вале музди меҳнат хеле паст аст. Ягон ҷои кор кардан нест, табобат гирифтан ва таҳсил намудан низ. Ва ба қавле гелос дар болои торт: дар ноҳияи Мурғоб соли дуюм аст, ки барқ нест. Комилан.
«Аз кор баромадааст», — шарҳ медиҳанд сокинони Мурғоб.
«Ба ҷои НБО-и кӯҳна истгоҳи нав бунёд менамоем», — мегӯянд маъмурияти маҳаллӣ ва онҳо ваъда медиҳанд, ки моҳи сентябри соли ҷорӣ барқ албатта пайваст хоҳад шуд.
Албатта, дар Мурғоб бо кӯмаки қувваи барқ аз зимистони сахт ҳеҷ гоҳ наҷот наёфтаанд; дар ҳар як хона печи худсохт мавҷуд аст, ки маҷбур мешавем то моҳи май аз он истифода барем. Ин печҳоро метавон бо ангишт, таппак ва ҳезум кор фармуд. Ҳезумро дар ин ҷо дарёфтан душвор аст, ангишт – нархи гарон дорад, аз ин сабаб танҳо ягона растании ин минтақа – буттаи терескен истифода бурда мешавад. Ва ин хеле ғамгинона аст.
Teрескен — захираи асосии хӯрок барои ҳайвоноти Мурғоб — пеш аз ҳама, барои гӯсфанди кӯҳии ба Китоби Сурх воридшудаи Марко Поло – архар аст. Дар навбати худ, ин гӯсфанд яке аз захираҳои асосии хӯрок барои ҳайвони дигари Китоби Сурх – паланг (барс)-и барфӣ мебошад.
Агар гӯем, ки тeрескенро танҳо имрӯз нест карда истодаанд, — хато хоҳад шуд; дар замони шӯравӣ ин буттаро дар ин ҷо бо «комёбиҳо»-и зиёд рамаҳои чорвои калони хонагӣ хароб карда буданд. Ин факт, инчунин шикорҳое, ки ҳеҷ кас бекор накардааст, боиси он гардиданд, ки соли 1989 дар Мурғоб шумораи архарҳо 10-12 ҳазор буданд; барои муқоиса: дар нашри охирини Китоби Сурхи Тоҷикистон (соли 2015) нишон дода шудааст, ки намуди онҳо дар ин қитъаҳо тақрибан 26 ҳазор сарро ташкил медиҳад.
Аммо маҳз дар солҳои 80-ум дар ин ҷо чизе тағйир ёфт.
«Teрескен ба зудӣ месӯзад – пуф ва тамом»
Дар охири солҳои 80-ум дар ноҳияи Мурғоб шикори асосӣ ба архарҳо ва бузҳои кӯҳии сибирӣ пайдо шуданд; дурустараш, ширкатҳое пайдо шуданд, ки ин лаҳзаро ба таври ошкоро барои меҳмонон ташкил мекунанд. Гӯё ки: оғоз кардани шикор ба ҳайвоноте, ки азбайн рафта истодаанд, — таҳқир аст, аммо дар асл ҳама чиз дигар будааст. Дар солҳои душвори 90-ум ширкатҳои шикорӣ мушкилоти асосии ҷониби манфиатдор дар ҳифз ва афзоиши намудҳои архар шуданд, зеро чӣ қадаре ки шумораи ҳайвонот зиёд шавад, ҳамон қадар аз ҷониби ҳукумат иҷозатномаҳо бештар пешниҳод карда мешаванд.
Ҳоло дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) ҳашт хоҷагии шикор фаъолият доранд, ки ҳар як ташкилот ба минтақаи муайяне, ки онҳоро давоми сол аз сайёдҳо муҳофизат мекунад, вобаста карда шудааст. Аслан, сайёдҳо – хатари ҷиддӣ, аммо таҳдиди асосии ҳайвонот нестанд, нобудшавии терескен аз ин бадтар аст.
Масалан, тибқи маълумоти Ташкилот экологии «Замини хурд» давоми даҳсолаи охир танҳо дар Помири Шарқӣ аҳолии маҳаллӣ, беш аз 30 ҳазор гектар растаниҳоро решакан карданд — ҳамаи буттаҳо ба сифати сӯзишворӣ истифода карда шуданд.
— Teрескен зуд месӯзад – пуф ва тамом, аз он фоидаи кам аст, — ба мо мегӯяд сокини маркази ноҳияи Мурғоб Розибоева, — агар ангишт истифода набарем, он гоҳ дар як рӯз ду хирман терескен зарур аст (1 хирман — 20 кг, — шарҳи ОА), агар ангишт бошад, пас нисбатан камтар сарф мешавад.
Дар бораи он, ки агар ангишт истифода карда шавад, пас терескен камтар зарур мешавад, дар Кумитаи ҳифзи муҳити зист ва хоҷагиҳои шикор хеле хуб медонанд, аз ин рӯ онҳо ҳар сол ангишт харидорӣ мекунанд ва онро ба аҳолии маҳаллӣ бо нархи пасттар мефурӯшанд; ба ниёзмандон ин сӯзишвориро ба таври ройгон низ тақсим мекунанд.
Барои мисол, Розибоевҳо дар мавсим 3 тонна ангишт мехаранд, як қисми онро — бо нархи пасттар, барои оилаи иборат аз 10 нафар ин миқдор аз ноябр то март басанда аст.
— Ним тонна ангиштро мо бо нархи пасттар мехарем — 50 дирамӣ (0,04 доллар – шарҳи ОА), — идома медиҳад Розибоева, — аслан дар Мурғоб нархи он 1,3 сомонӣ (0,11 доллар – шарҳи ОА) аст.
Дар ҳукумати ноҳия ба мо гуфтанд, ки дар ин мавсим 306 хоҷагӣ тавонистанд ангиштро 500 килограммӣ бо нархи пасттар бихаранд, боз 100 хонаводаи дигар дар ҳаҷми як тонна ройгон гирифтанд. Ангиштро барои аҳолӣ хоҷагиҳои шикорӣ якҷоя бо Кумита харидорӣ намуда, ба тавозуни ҳукумати маҳаллӣ, ки дар тақсимоти сӯзишворӣ дар байни аҳолӣ машғул аст, месупоранд. Сабабҳои эҳсонкорӣ: наҷот додани терескен ва дар ниҳоят, ҳифзу нигаҳдории намудҳои ҳайвоноти ваҳшӣ.
Гуфтан ба маврид аст, ки ба сокинони Мурғоб, ба ғайр аз соҳибкорон ва кормандони Кумита, шахсони мансабдори пойтахт низ кӯмак мерасонанд; масалан, дар ноҳия ба мо гуфтанд, ки моҳи декабри соли гузашта ба мардум 100 тонна ангишт, 120 халта орд ва 500 килограмм гӯштро аз номи раиси шаҳри Душанбе — Рустами Эмомалӣ ба таври ройгон тақсим карда доданд.
Таҷрибаи Тоҷикистон — бузург аст
То охири мавсими шикор — тирамоҳу зимистони солҳои 2017/2018 дар Тоҷикистон чанд рӯзи дигар боқӣ мондааст. Аз оғози баҳор фаъолияти шикорчигӣ қатъ мегардад — ҳайвонҳо ба наздикӣ соҳиби насли нав мешаванд ва ҳеҷ кас онҳоро даст намерасонад. Дар урдугоҳи шикорчии «Мурғоб», ки аз маркази ноҳия дар масофаи чанд соати роҳ, дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст, алҳол охирин меҳмонҳоро қабул мекунанд.
Мо ба ин ҷо нисфи шаб расидем, замоне ки аксарияти урдугоҳ аллакай дар хоб буд. Пас аз бардорузании мошин дар роҳи ноҳамвор (ва роҳи дигар рӯизаминӣ вуҷуд надорад), кас хӯроки шом хӯрдан намехоҳад. Хушбахтона, дар урдугоҳ қариб ки маркази гармидиҳӣ — аз ҳисоби гармсарчашмаҳо мавҷуд буд, аз ин рӯ, гарм шудан ҳам мушкил набуд.
Рӯзи дигар мо бо кормандони доимии урдугоҳ ва олимони рус, ки якҷоя бо ширкатҳои шикорчӣ бо гузаронидани тадқиқот ва омӯзиши флора ва фаунаҳои маҳаллӣ машғуланд, мулоқот намудем.
Андрей Поярков, корманди калони илми Донишкадаи экология ва эволютсияи Москва ба номи А.Н. Северсов, номзади илмҳои биологӣ, этологи хеле маъруфи Русия аст. Ӯ ба Тоҷикистон чанд сол боз меояд ва ҷони ӯ онро дӯст медорад.
— Медонед, таҷрибаи Тоҷикистон дар барқарорсозии намудҳои гӯсфанди кӯҳии Марко Поло метавонад беназир бошад, аммо бениҳоят бузург аст, — мегӯяд ӯ. — Дар ин ҳолат, кормандон (хоҷагиҳои шикорчӣ, — шарҳи OA) ба баҳои панҷи офарин кор карданд. Агар саршумори ҳайвоноти кӯҳиро давоми сол ҳифзу нигаҳдорӣ накунем, пас ҳамаи намудҳо метавонанд хеле ба зудӣ нобуд шаванд. Бе шубҳа – қаҳрамонӣ аст, зеро дар баландии зиёд, дар ҳарорати хеле паст кор кардан, бе муҳаббат ба ин кор имконнопазир аст.
Оянда мутахассис оид ба гурбаҳои калон, Поярков мегӯяд, ки имрӯз намуди умумии паланг (барс)-и барфӣ дар ҳамаи 12 кишваре, ки дар онҳо ин навъи ҳайвонот зиндагӣ мекунанд, чор ҳазор намудро ташкил мекунанд ва 300 навъи онҳо ба Тоҷикистон рост меоянд.
— Аз бисёр ҷиҳат ин хизмати хоҷагиҳои шикорчии маҳаллӣ мебошад, ман инро дар ҳама ҷой ва ба ҳама мегӯям, — идома медиҳад мутахассис, — зеро онҳо на танҳо ҳайвонҳои асосии худ, балки тамоми системаи экологии атрофро муҳофизат мекунанд.
Онҳоеро, ки Поярков қаҳрамонҳо меномад, — роҳбаладони маҳаллӣ Атобек Бекмуродов ва Шодиҷон Афсунов мебошанд.
Маҳз онҳо давоми сол дар урдугоҳ кор мекунанд, аз солҳои 80-ум дар ин соҳа заҳмат мекашанд, одатҳои ҳайвонотро, ки дар ин ҷо зиндагӣ мекунанд, умуман ҳама чизро дар ҷаҳон медонанд ва бисёр ҳодисаҳоро паси сар намудаанд ва мо қарор додем, ки дар бораи онҳо маводи алоҳидае омода намоем.
Он каме дертар пешниҳоди Шумо мегардад.
Айни замон, ба саволи он ки чӣ гуна онҳо ҳайвонотро барои мизоҷони худ дар чунин минтақаҳои васеъ пайгирӣ мекунанд (бояд қайд намуд, ки дирӯз онҳо дар муддати чанд соат ба шикори муваффақона ноил гардиданд), Атобек бо ҳайрат посух дод:
— Охир мо бо ҳайвонотамон хуб шинос ҳастем, мо медонем, ки онҳо моҳи сентябр дар куҷо, моҳи январ дар куҷо парвариш карда мешаванд. Албатта, тадқиқот дар ҳама ҳолат гузаронида мешавад, вале дар тамоми гирду атрофи Мурғоб дар ҷустуҷӯи ҳайвонот гаштани мо зарур нест.
Навъи архар ҳеҷ гуна тарсеро пеш намеорад
Бо баробари он, ки роҳбаладони шикор одати ҳайвоноти маҳаллиро медонанд, онҳо бо одатҳои сайёдони маҳаллӣ шинос ҳастанд. Дар ноҳияи Мурғоб системаи пурраи огоҳкунӣ дар ҳолате, ки касе бе иҷозатнома ба шикор даст мезанад, таъсис дода шудааст. Барои сари вақт хабар додани сокинони маҳаллӣ, онҳо ҳавасманд карда мешавад, бинобар ин, одамон омодаанд, ки бо шикорчиён ҳамкорӣ намоянд.
Ҳама вақт, то оғози шикор — аз моҳи март то моҳи октябр, — Атобек ва Шодиҷон доимо дар қаламрави он, ки ба ширкати «Мурғоб» тааллуқ дорад, сафар мекунанд. Чунин кор аз ҷониби роҳбаладони дигар хоҷагиҳои шикорчӣ низ анҷом дода мешавад; яъне ҳайвонотро дар ин ҷо умуман бе назорат намегузоранд ва ҳар сол бақайдгирии махсусро анҷом медиҳанд.
— Ҳамасола ҳар як хоҷагии шикорчии Тоҷикистон бақайдгирии дохилии ҳайвонотеро дар ҳудуде, ки ба онҳо бовар кардаанд ва дар он шикор мекунанд, мегузаронад. Дар чунин бақайдгирӣ мақомоти ҳифзи табиат ва сохторҳои давлатӣ иштирок мекунанд; ҳеҷ кас иштироки мутахассисони хориҷиро низ дар онҳо маҳдуд намекунад ва хоҳишмандон бисёранд, — мегӯяд раиси Ассотсиатсияи шикорчиёни Тоҷикистон Алихон Латифӣ. — Илова бар ин, дар панҷ сол як маротиба, бо иқдоми Кумита дар якҷоягӣ бо Академияи илмҳо бо ҷалби ҳатмии коршиносони байналмилалӣ бақайдгирии бузурги ҳайвоноти ба Китоби Сурх воридшуда гузаронида мешавад.
Имсол бақайдгирии архарро дар Помир аллакай гузарониданд, ҳоло ҷамъбасти он идома дорад, вале бино ба маълумоти пешакӣ, шумораи ҳайвонот дар муқоиса бо соли 2012 (тақрибан 25-26 ҳазор) тағйир наёфтааст.
— Намудҳои архар дар мо солҳои охир ягон ташвишеро ба миён намегузорад, — мегӯяд Рустам Муродов, номзади илмҳои биологӣ, мудири шӯъбаи экологияи ҳайвоноти сутунмӯҳрадори рӯизаминии институти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. — Мо метавонем саршумораи онҳоро зиёд кунем, вале ин барои мо зарур нест — агар ҳайвонот зиёд шаванд, он гоҳ дар чарогоҳ сарбории иловагӣ пайдо шуда, паҳншавии эпидемия ба миён хоҳад омад.
Имсол Ассотсиатсияи шикорчиёни Ҷумҳурии Тоҷикистон намояндаи Фонди ҷаҳонии табиати ваҳшӣ (WWF) Александр Kaрнауховро ба сифати коршиноси байналмилалӣ дар ҷараёни бақайдгирии архарҳо дар ВМКБ даъват кард.
— Дар он ҳудуде, ки ман кор кардам, мо тақрибан 14 ҳазор сар архарҳоро ҳисоб кардем, — мегӯяд Карнаухов. – Аз ин маълум мешавад, ки нисбат ба тамоми навъҳои гӯсфандҳои кӯҳҳии Олтой, дар як рама (гала, пода)-и ин ҷо ҳайвонот зиёданд. Ба ғайр аз бақайдгирии архарҳо, мо барӯйхатгирии дигар намуди ҳайвонҳоро низ анҷом додем. Масалан, дар Русия ман бори охир ҳафт сол пеш дар олами табиати ваҳшӣ паланг (барс)-и барфиро дида будам, дар Тоҷикистон бошад, давоми ду ҳафта ду маротиба вохӯрдам.
Дар Тоҷикистон осорхонаи гӯсфанди кӯҳии Марко Поло бунёд хоҳад шуд
Барои гирифтани иҷозатнома баҳри шикори архар ё бузи кӯҳӣ, ҳамаи меҳмонон ва шикорчиёни маҳаллӣ бояд иҷозатнома (литсензия)-и махсус гиранд. Арзиши иҷозатнома нисбатан калон аст: масалан, барои архар — 45 ҳазор сомонӣ (5,1 ҳазор доллари ИМА), барои бузи шохдори морхур — 223 ҳазор сомонӣ (25,2 ҳазор доллар). Ҳар сол, ба ҳисоби миёна аз шикор ба намудҳои ҳайвоноти нодир, ба буҷаи кишвар 5 миллион сомонӣ (568 ҳазор доллар) ворид мешавад.
Бино ба суханони раиси Кумита Хайрулло Ибодзода, дар ин мавсим 85 иҷозатнома (литсензия) барои архар, 12 — барои морхур, 3 — барои оҳуи бухороии уриал, 10 — барои хирсҳо тасдиқ карда шуданд. Аммо доир ба хирсҳо сӯҳбати алоҳида мешавад — иҷозатномаҳои шикори ин ҳайвонҳо дар Тоҷикистон танҳо агар дархост аз номи сокинони маҳаллие, ки аз бехатарии худ метарсанд, фурӯхта мешаванд. Яъне, дарранда метавонад дар наздикии деҳа қарор гирад ва барои одамон ин нисбатан хатарнок аст. Он гоҳ аҳолӣ ба шикорчиён бо дархости наҷот додани онҳо аз таҳдид муроҷиат менамоянд. Масалан, дар ин мавсим 10 иҷозатнома барои шикори хирс тасдиқ карда шуд, аммо танҳо як адад фурӯхта шуд, барои он ки танҳо як муроҷиатнома аз номи сокинон пешниҳод гардид.
— Мо низомномаи махсус дорем, ки дар асоси он даромадҳо аз шикор тақсим карда мешаванд, — мегӯяд Ибодзода, — маблағҳо ба таври зайл тақсим карда мешаванд: 20 фоизи он ба буҷети кумитаи мо, 20 фоиз ба буҷети давлат ворид мешавад ва 60 фоиз дар ҷойҳо боқӣ мемонад.
Аз рӯи суханони Ибодзода, мувофиқи қонунгузории Тоҷикистон, маблағе, ки аз шикор ба тавозуни Кумита ворид мешавад, ба фаъолияти ҳифзи табиат сарф карда мешавад.
— Барои мисол, соли гузашта зимистони хеле сард буд, ба харидани беда ва гандуми иловагӣ барои ҳайвонот маҷбур шудем, — идома дод раис, — маҳз бо ҳамин маблағ мубориза бар зидди қӯруқшиканҳо, дастгирии моддии аҳолии ноҳияи Мурғоб, ба хотири пешгирии шикорӣ ғайриқонунӣ ва ғайриқонунӣ буридани терескен аз ҷониби худи онҳо, ба роҳ монда шудааст.
Ибодзода мефаҳмонад, ки дар Тоҷикистон дар соҳаи ҳифзи табиат шарикии муваффақ ташкил карда мешавад, ки ба он муассисаҳои давлатӣ, ба монанди худи Кумита, Вазорати корҳои дохилӣ, Агентии хоҷагии ҷангал ва сохторҳои тиҷоратӣ – хоҷагиҳои шикорчӣ дохил мешаванд.
— Ин хоҷагиҳо хеле хуб кор мекунанд, мо натиҷаро баръало мебинем – намудҳои ҳайвоноти ба Китоби Сурх воридшудаи Тоҷикистон дар солҳои соҳибистиқлолӣ ба таври назаррас афзоиш ёфтанд, яъне, мо ҳама корро дуруст иҷро карда истодаем, — мегӯяд раиси Кумита.
Бояд гуфт, ки имсол дар Дарвоз бояд аввалин осорхона дар Осиёи Марказӣ бахшида ба бузи кӯҳии шохдор — морхур, ва дар Мурғоб – нахустин осорхонаи гӯсфанди Марко Поло — ҳайвоноте, ки ноҳияҳои аз ҳама дурдасти Тоҷикистонро дар саросари ҷаҳон машҳур намуданд ва ҳайвоноте, ки бо шарофати онҳо зиндагии сангин дар ин минтақа каме осонтар гашт, бояд бунёд шаванд.
Мавод дар тарчума аз матлаби Сомонаи theopenasia.net омода гардид.
Нет комментариев