Таърих
Аввалин экспонтаҳои осорхона соли 1934 дар асоси бозёфтҳои бостоншиносии Базаи Тоҷикистонии Академияи Илмҳои Иттиҳоди Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистӣ ҷамъ оварда шуда ба намоиш гузошта шуда буданд. Он ҳамагӣ 530 номгӯйро дарбар мегирифт. Осорхонаи миллии бостонии Тоҷикистон дар назди Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи Аҳмади Дониш, Академияҳои Илмии Ҷумҳурии Тоҷикистон 4 апрели соли 1996 ташкил шуда, аз соли 2001 барои тамошобинон дарҳои худро боз кардааст.
Хазинаи осорхона
Дар бойгонии осорхона зиёда аз 100 ҳазор бозёфтҳои бостоншиносӣ мавҷуд аст, ки аз аҳди давраи санг то охири асрҳои миёнаро дар бар мегирад.
Дар толорҳои осорхона изи одамони ибтидоӣ, ки аз нишемангохҳои Кулдара (800 ҳазор сол пеш аз мелод), Қаратоғ , Лоҳутӣ (600 ҳазор сол пеш аз мелод), Оби Мазор (500-400 ҳазор сол пеш аз мелод) ба даст омадаанд ва инчунин ёдгориҳои Маданияти Ҳисор, ки аз тамоми манотиқи ҷумҳурӣ кашф шудаанд, гузошта шудааст.
Ба нахустин марказҳои тамаддун бошад ёдгории аҳди энеолит ва биринҷии Саразм, ки дар болооби Зарафшон ҳаффорӣ шудааст, алоқаманд мебошад. Инчунин дар толорҳои осорхона теъдоди зиёди бозёфтҳои аҳди биринҷӣ (маданиятҳои бостоншиносии Қайроқум Вахш Бишкент) гузошта шудаанд, ки ба тамаддуни мардуми кишоварз ва саҳронишин мансубанд. Тақдири таърихии одамони аҳди бостон, ки дар Тоҷикистони имрӯза зиндагӣ кардаанд мушкил ва фоҷианок будааст. Дар асрҳои VI-IV пеш аз мелод Осиёи Миёна дар ҳайати шоҳаншоҳии Ҳахоманишиниён буд. Солҳои 30-юми асри IV пеш аз мелод ин шоҳаншоҳӣ аз тарафи Искандари Мақдунӣ, ки бо як ғолибият Осиёи Хурд, Миср , давлатҳои Шарқи Наздикро тасарруф кард, шикаста шуд. Танҳо 100 сол баъд, дар нимаи дуюми асри III пеш аз мелод, замони мавҷудияти шоҳигарии Юнону Бохтар мардуми Осиёи Миёна ба тамаддуни гуногунҷабҳа ва боҳашамати элинӣ шинос шудаанд.
Маъбади Окс дар шаҳраки Тахти Сангин, дар ҷанубии Тоҷикистон (резишгоҳи дарёи Вахш ва Панҷ) ҳоло яке аз ёдгориҳои пурмуҳтавои меъмории замони Юнону Бохтарӣ мебошад, ки дар қисмати шимоли Амударё омӯхта шудааст. Дар он омезишёбии тамаддуни элинӣ ва маҳаллиро мебинем. Охири асри II-I пеш аз мелод ин маъбади боҳашамат ва бой ба вайрона табдил меёбад. Ҳуҷуми қавмҳои кўчӣ аз дохили Осиё (муалифони антиқа онҳоро тохарӣ, чиниён юеҷҳо меноманд) ба тамаддуни Юнону Бохтарӣ интиҳо гузошт ва империяи Кушониёнро ба вуҷуд овард.
Осори замони тохарӣ-юеҷӣ дар ҳудуди Тоҷикистон асосан аз қургонҳо ва қабристонҳои асрҳои I пеш аз мелодӣ — III мелод ба даст омадаанд. Муҳаққиқони ёдгориҳои ибтидои асри миёнаро кашфиётҳои беҳамто интизор буданд: боқимондаҳои меъморӣ, чубкорӣ, муҷассамаҳо, гаҷкорӣ, деворнигораҳо ва ғайра, ки дар Суғд, Истаравшан, Таҳористони Шимолӣ, аз қасрҳо, маъбадҳо, хонаҳои сарватмандон, тоҷирон, дайрҳои будоӣ ва ғайра ёфта шудаанд. Ҳар бозёфти нави санъати тасвирӣ моро ба фаҳмиш ва дарки маънавиёт ва адабиёти ниёгони тоҷикон наздик месозад. Дар пешрафти маданияти ноҳияҳои мухталифи Осиёи Миёнаи ибтидоӣ асри миёна ягонагии умумии тараққиёт дида мешавад.
Шоҳкориҳои тамаддуни ҷаҳонӣ
Муҷассама ва деворнигораҳои Шаҳраки қадимаи Панҷакент, Бунҷикат шоҳкориҳои тамаддуни ҷаҳонӣ мебошанд. Дар осорхона бозёфтҳои дайри буддои «Буддо дар ҳолати нирвана» дар Аҷинатеппа мақоми махсусро доранд, ки аз ҳама машҳураш муҷассамаи 12 метраи «Буддо дар нирвана» мебошад, ки ба асрҳои VII-VIII мелодӣ мансуб аст.
Осори шаҳраки кӯҳканон Бозордара дар Помири Шарқӣ (асри XI), Мушистон дар води Зарафшон (асрҳои X-XI), Кони Мансур дар ноҳияи Хуҷанд (асрҳои IX-XI), моҳияти муҳими илмӣ доранд. Дар асрҳои IX-XII пешрафт ва тараққиёти маданияти шаҳрӣ ва хунармандиро бозёфтҳои Ҳулбук (пойтахти Хуттал),Сайёд, Лагман ва Хуҷанд муаррифӣ менамоянд.
Бояд махсусан фонди тиллоии осорхонаро қайд кард, ки онҷо нодиртарин осори заргарй, хунармандӣ ва сиккаҳои мутаалиқи асрҳои III пеш аз мелод ва XIX мелодӣ маҳфуз ҳастанд.
Ҳамин тариқ боздид аз Осорхонаи миллии бостонии Тоҷикистон имконият фароҳам меоварад, ки ба таърих ва маданияти халқи тоҷик аз наздик шинос шавем.
Нет комментариев