Имрӯз дар бораи ҳунари заргарӣ, таърихи пайдоиш ва рушди он дар давраи соҳибистиқлолии Тоҷикистон сухан мегӯем.
ЗАРГАРӢ — ҳунари истеҳсоли маснуоти бадеӣ (зеварот, асбобу ашёи рӯзгор, либосу аслиҳаи ҷангӣ) аз филизот (тилло, нуқра, мис, биринҷӣ, оҳан ва ғайра), сангҳои қимматбаҳову арзон (алмос, лаъл, ёқут, фирӯза, зумуррад, лоҷвард, ҷазъ, булӯри кӯҳӣ, ҷамаст, яшм, қаҳрабо, ақиқ ва ғайра) ва моддаҳои органикӣ (устухони фил, садаф, марворид, чӯб) сохта мешавад. Заргарӣ қадимтарин ва машҳуртарин навъи санъати ороиши амалист. Дар Тоҷикистон заргарон ҳоло ҳам навъҳои маснуоти заргарӣ – дастпона, қулфи гиребон, гӯшвора, холчӯб, чолбанд, зира, нуқрапӯшак ва ғайраро хеле моҳирона месозанд ва аз рӯи ҳунарашон зиндагиашонро пеш мебаранд. Гарчанде, заргарӣ таърихан касби занона ва мардона буд, дар асрҳои миёна ва гузашта бештар ба мардҳо мансуб гашт. Аммо дар давраи соҳибистиклолии Тоҷикистон, аз ибтидои асри 21 духтарони тоҷик ба ин касб зеле майл ва таваҷҷӯҳ зоҳир карданд. Дар касбу ҳунари заргарӣ иҷроиши кор пурра дастӣ аст. 
1. Ангуштарингсозӣ ё худ Чаласозӣ. Ангуштаринг яке аз он намудҳои ҷавоҳирот аст, ки ҳам зан ва ҳам мард истифода мебарад. Ҳунари ангуштарингсозӣ қисми ҳунари заргарӣ буда, таърихи рушди бисёрасра дорад. Барои занҳо истифодаи ангуштаринг ҳатмӣ маҳсуб мешуд, зеро «бидуни ангуштаринг дасти зан номаҳрам аст» ва барои омода намудани ғизо имконпазир нест. Хусусан, истифодаи ангуштаринги раҷабӣ ҳатмӣ маҳсуб меёфт. Онро заргар дар моҳи Раҷаб аз нуқраи тоза бидуни ягон санг ё худ чашмак месохт. Дороён чунин ангуштарингро аз тилло низ месозонданд. Ангуштаринги раҷабиро бештар одамони куҳансол истифода мебурданд, зеро ки ин ягона ҷавоҳироте буд, ки гирифтани он аз дасти шахси фавтида зарур набуд. Ангуштарингҳои занонаи гуногуншакл бо истифодаи чашмак ё сангак ва бе истифодаи онро якҷоя бо дастмона бо занҷирак пайваста низ истифода мебаранд.
2. Барг ё худ баркаг – гӯшвораҳо ё худ ҳалқаҳо асосан бо услуби ҳаккокии сикказанӣ сохта мешаванд. Гӯшвора ё худ ҳалқаи барг – гӯшвора ҳалқаи суннатист. Варақаҳои тунук буридашуда ба таври сикказанӣ дар қолаб, бо баландии 3-4 мм ба қолиб рехта мешаванд. Шакли асоси он, ки шакли баргро дорад, дар лавҳа ё худ варақаи ҳамвор лаҳимкорӣ мешавад. Гӯшаки гӯшвора ё ҳалқаи барг ҷунбанда мешавад. Чашмакҳои он дар қисми болоӣ гузошта мешаванд. Дар қиёс бо барг гӯшвора ё ҳалқаи садбарг, ки шакли дигари ҳамин гӯшвора аст, дар поён аз ду тараф ду гули гирди қолабӣ ҷо мегиранд, ки зери он марворидҳо намоён мешаванд. Баъзан, дар баробари марворид ду фирӯза ҳам истифода бурда мешавад. Қисми поёнии гӯшвора ё ҳалқаҳоро бо шилшилаи марворидӣ оро медиҳанд.
3. Дастмона–навъи ҷавоҳироте, ки ба даст мемонанд, аз ин ҷо калимаи «дастмона» пайдо шудааст. Аз ҷиҳати ороиш намудҳои гуногуни он маъмуланд. Одатан дастмонаро бо технологияҳои варақавӣ (бештар бо нӯгҳои васлнашуда); кандакорӣ ва ҳаккокӣ месозанд. Қисми мобайни онро бо нақшҳои ислимӣ ороиш медиҳанд. Бештар дастмонаро бо нӯгҳои пайваста дар техникаи басма месозанд, ки дорои қулфак аст. Дар сохтани дастмона услуби симкориро бо истифодаи «кашничак» (баъзан«донадор» ҳам мегӯянд) истифода мебаранд.
4. Зира – ороишоти гарданӣ буда, аз қисми асосӣ ва шилшилабаргакҳои поёнӣ иборат аст. Баргакҳоро бештар аз нуқра бо задани болғача бо услуби хоса месозанд. Баргакҳои кӯфташуда ба ёрии занҷираки яклухт ба қисми асосӣ часпонда мешавад. Занҷираки пайвасткунанда аз ҳалқачаҳои хурд-хурд иборат аст. Зира аз тилло ва бештар аз нукра сохта мешавад. Номи зираро аз номи растании хушбӯе гирифтаанд, ки дар таомҳо истифода мекунанд. Ҳамин тавр, намуду шаклҳои гуногуни маҳсулоти заргарӣ мавҷуданд, ки устоҳои моҳири заргар бо маҳорату истеъдоди баланду нотакрор омода менамоянд.
Яке аз ҳунармандони бомаҳорат, бахусус заргари болаёқат, устоди заргарон Аюбҷон Юсуфҷонов мебошад, ки маълумоти болоиро бароямон пешкаш намуд.
Медиапортали «Тироз»
Нет комментариев