Гузаштагони мо суманакро як ҷузъи асосӣ ва ҳатмии дастурхони наврӯзӣ арзёбӣ менамуданд. Онҳо ҷашни Наврӯзи оламафрӯзро аз омодагӣ ба пухтани суманак шурӯъ мекарданд ва он аз қадимулайём яке аз аввалин иқдомҳои наврӯзии бонувони тоҷик маҳсуб мешавад.
Номгӯи хӯрокҳои наврӯзӣ хеле зиёданд. Хӯрокҳои анъанавии наврӯзӣ аслан ғизоҳое мебошанд, ки аз ғалладона, гандуми кӯфта бо иловаи дигар алафҳои хушбӯйи баҳорӣ пухта мешаванд. Албатта, ин ҳама анъаноти мардум бепоя нест. Мардуми тоҷик дар ҷашни Наврӯз ва баҳорон аз гандум омода намудани хӯрокҳоро рамзи фаровонии сол ва ғизои солим маънидод менамуданд. Аз ҷумла, гандумкӯча, ки онро дар баъзе минтақаҳои ҷумҳурӣ далда, кашк, боҷ, куч, оши куча ва ғайра меноманд.
Суманак ё сумалак (сималак) миёни хӯрокҳои наврӯзӣ мавқеи хосса дошта, онро рамзи баҳору муждарасони Наврӯз меноманд. Оид ба ғизои солим, яъне давоӣ будани суманак олимон аз замонҳои хеле қадим маълумот додаанд. Андешае вуҷуд дошт, ки организми инсон дар оғози баҳор аз норасоии витамин ва микроэлементҳо (авитаминоз), ки дар давраи зимистон ба вуҷуд омадааст, азият мекашад. Сабаби дастархони наврӯзиро оро додани суманак низ маҳз ҳамин норасоӣ дар организми инсон аст.
Мавриди зикр аст, ки суманак ягона хӯрокест, ки то ба имрӯз пухтани онро қариб дар тамоми ҷумҳурӣ занон ба анҷом мерасонанд ва ҳангоми пухтани он мардонро ба назди дег роҳ намедоданд.
Ҳамаи мо хуб дар ёд дорем, ки бибию модарони мо барои пухтани суманак омодагии зиёд медиданд ва ин маъракаро интизорӣ мекашиданд. Занҳои маҳалла дар хонаи яке аз ҳамсоягон ҷамъ шуда, аввал машварат мегузарониданд. Маслиҳат мекарданд, ки ҳангоми пухтани суманак кӣ бояд чӣ корро, кай ва дар куҷо анҷом диҳад. Баъдан онҳо гандумро тоза шуста, се рӯз дар об тар карда мемонданд. Баъди неш баровардани гандум онро гирифта, дар табақи ҳамворе гузошта, рӯяшро бо докаи тоза мепӯшонанд. Рӯзе, ки борон борад, ба берун мебароранд.
Пас аз борон оби зиёдатии онро полонида, боз онро мегузоранд. Пас аз каме дамидани сабзаи гандум занҳои ҳамсоя боз сарҷаъм шуда, сабзаро бо корд реза мекунанд. Сипас оби онро полуда, бо орд ва об омезиш дода, ба қадри даркорӣ равған илова намуда, ба дег меандозанд. Баъд занҳо аз шаб то саҳар ба таги дег оташ афрӯхта, бо навбат дегро бо кафча ё кафгир мекобанд. Дар дег ҳафт адад сангча, дар баъзе минтақаҳо ҳафт чормағз меандозанд, ки рамзи бобаракат шудани солро ифода менамояд. Барои он ки хобашон набарад, суманакпазон дар назди алав нишаста, сурудхонӣ ва рақсу бозӣ мекарданд. Суруди суманакпазон дар тамоми минтақаҳои ҷумҳурӣ қариб ки як хел аст:
Суманак дар ҷӯш, мо кафча занем,
Дигарон дар хоб, мо дафча занем.
Суманак бӯи баҳор аст,
Суманак авҷу барор аст,
Мелаи шабзиндадор аст,
Иди Наврӯзӣ муборак!
Суманак дар ҷӯш мо кафча занем,
Дигарон дар хоб, мо дафча занем.
Суманак ширинии ёр аст,
Суманак аҷаб нигор аст,
Суманак зеби баҳор аст,
Иди Наврӯзӣ муборак!
Суманак дар ҷӯш, мо кафча занем,
Дигарон дар хоб, мо дафча занем.
Субҳ, вақте ки суманак тайёр мешавад, занони суманакпаз мардумро даъват карда, онро дар лаъличаҳо кашида, болои дастурхон мегузоранд. Инчунин онро хона ба хона бурда, ба мардуми маҳалла тақсим мекарданд. Сипас базми наврӯзиашонро бо рақсу бозӣ ва ҳазлу шӯхӣ идома медоданд.
Таъкид кардан бамаврид аст, ки табибон дар бораи хусусиятҳои табобатии суманак андешаҳои зиёд доранд. Ба гуфти онҳо, дар таркиби майсаи гандум витамини С, клетчатка, гемотселлюлоза ва пектинҳо вуҷуд доранд, ки коҳиши онҳо дар организм сабаби ихтилоли фаъолияти аъзои гувориш (ҳозима) мегардад. Клетчаткае, ки дар таркиби суманак мавҷуд аст, барои зуд ва пурра ҳазм гаштани ғизо кумак мерасонад. Пектинҳо ба микрофлораи рӯда таъсир расонда, токсинҳо, холестерин ва кислотаҳои талхаро аз организм хориҷ мекунанд. Бинобар ин, онҳо барои муолиҷаи дисбактериоз, атеросклероз ва бемории санги талхадон аҳамияти калон доранд.
Истеъмоли суманак барои рафъи фарбеҳӣ ва пешгирии диабети қанд низ муҳим аст. Дар сурати мунтазам истифода намудани суманак иммунитет тақвият ёфта, организм ба таъсири бемориҳо тобовар мегардад, мубодилаи моддаҳо ба низом омада, фаъолияти дилу рагҳо, силсилаи устухон, асаб, аъзои таносул ва ғадуди сипаршакл беҳтар мешавад.
Манбаъ: АМИТ «Ховар»
Нет комментариев