Дар тӯли садсолаҳо Наврӯз ва ойину маросимҳои марбути он вобаста ба идеологияи давлатҳои ҳукмрон борҳо ба тағйиру дигаргуниҳо мувоҷеҳ шудааст ва мардуми тоҷику халқҳои дигари эронӣ дар ҳама давру замонҳои душвор, аз таҷлили ин ҷашни зебои ниёгони худ даст накашидаанд.
Ойину суннатҳои тоҷикон дар айёми Наврӯз инҳоянд, ки аксари онҳо то ба имрӯз расидаанд.
Гулгардонӣ. Аз омадани Наврӯз пеш аз ҳама бачагон бо иҷрои аньанаи гулгардонӣ ба дигарон хабар медиҳанд. Онҳо як ду ҳафта қабл аз Наврӯз гурӯҳ шуда, ба кӯҳу пуштаҳо рафта гулҳои баҳорӣ: бойчечак, сиёҳгӯш ва гули зардакро чида ба деҳа меоранд ва хона ба хона гашта, ба мардум сурудхонон муждаи омадани Наврӯзро мерасонанд. Соҳибхонаҳо гулҳоро буй кашидаву ба чашм мемоланд ва ба бачаҳо кулчаю қанду мавиз, дар баъзе чойҳо гандуму нахӯд медиҳанд. Яке аз сурудҳое, ки дар ин маросим месуруданд, ин аст:
Гул овардем ба мехмонӣ,
Ту қадри гул намедонӣ?
Агар донӣ, мусулмонӣ.
Баҳори нав муборак бод!
Гул овардем аз он поён,
Хаварат мекунем, деҳқон,
Буте галла ба гулгардон,
Баҳори нав муборак бод!
Гули зардак сано мега,
Саной кибриё мега,
Ба ҳар паҳлӯ дуо мега,
Баҳори нав муборак бод!
Гули сиёҳгӯш ҳафтрангай,
Хӯроки кавки дилтангай.
Ҳамеша бар саруш чангай.
Баҳори нав муборак бод!
Ҳар як соҳибхоназан гулро гирифта зиёрат карда мегуфт: «Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим, сабукиҳои ту аз они ман, вазниниҳои ман аз они ту».
Ҷуфтбаророн. То солхои 1950-ум дар ноҳияҳои минтақаи Суғд, Хатлон, водии Ҳисор ва баъзе вилоятҳои тоҷикнишини Ӯзбекистон деҳқонон то фарорасии ҷашни Наврӯз маросими ҷуфтбаророн барпо мекарданд. Рӯзи аввал деҳқонон дар хонае ҷамъ омада, дастҷамъона оши палав пухта мехӯрданд ва аз Қуръони шариф сураҳо тиловат мекарданд ва ба ҳаққи Бобои Деҳқон ва арвоҳи гузаштагон дуою фотиҳа мехонданд. Сипас онҳо ба сари замин рафта ба шохҳои барзаговҳо равғани зағир мемолиданд ва ба сару бадани говҳо орд мепошиданд, ки рамзи хайру баракат ва фаровонии ҳосилро ифода мекард. Заминро каме шудгор мекарданду яке аз муйсафедони калонсолтарини деҳа бо умеди гирифтани ҳосили фаровон чанд мушт гандум мепошид.
Фолгирӣ. Ойини дигар, пешбинӣ кардан бо роҳи сабзонидани 12 навъи ғалладона: гандуму ҷаву нахӯду боқило, зағир, наск, мош ва ғайраро мебошад. Ин ғалладонаҳоро дар зарфҳои гуногун дар шароити хона месабзониданд ва аз суръату кайфияти сабзиши онҳо фол мегирифтанд, ки кадом навъи ғалладона дар ин сол нашъунамои хуб карда ҳосили фаровон хоҳад дод.
Дар замони шоҳаншоҳии Сосониён 25 рӯз қабл аз ҷашни Наврӯз аз хишт 12 сутун сохта, даруни онҳоро ба хок пур карданд, ин 12 сутун рамзи 12 моҳи сол ҳисоб мешуд. Дар дохили ин сутунҳо анвои ғалладонаро кошта аз равиши сабзидани онҳо муваффақиятҳои кишоварзии соли ояндаро пешгӯӣ мекарданд.
Хонабуророн. Мардум як ҳафта пеш аз фарорасии Наврӯз курпаву палосҳоро аз хона берун бароварда, хонаро рӯфтаю тамиз мекунанд, курпаҳою пардаҳоро мешӯянд ва хушбӯй мезананд. Тамоми палосу кӯрпаву лавозимоти манзилашонро офтоб дода метаккониданд. Девори хонаҳоро сафед намуда, тозаву озода месохтанд. Дегу зарфҳоро шуста тоза мекунанд. Зеро хонаву дари тоза рамзи соли наву иқболи нав аст. Мардум бовар доранд, ки агар соли навро дар хонаи тозаву ороста пешвоз бигирӣ, ҳамон солро бо хушу хурсандӣ мегузаронӣ.
Чаҳоршанбесурӣ. Маросими “Чаҳоршанбеи охирон”, ки онро “Чоршанбе сурук” низ меноманд, дар чоршанбеи охирони сол (мувофиқи тақдими эронӣ-хуршедӣ) гузаронида мешавад. Дар чорроҳае алав афрӯхта, хурду калон аз болояш меҷаҳиданд ва ба оташ муроҷиат карда мегуфтанд: ранҷурию ранги зарди ман аз они ту, сурхию хуррамии ту аз они ман. Бо иҷрои ин амал онҳо бовар доштанд, ки дар соли нави оянда тандуруст хоҳанд буд. Гуфта мешуд, ки гӯё, агар аз болои оташ ҷахида гузарӣ, гуноҳҳоят мерезанд.
https://encrypted-tbn1.gstatic.com/
Дар ноҳияи Ҳисор то нимаҳои садаи гузашта, дар рӯзи чоршанбеи охирони моҳи сафар занҳо ҷамъ шуда, дар кӯча ё боғҳо се гулхани начандон калон меафрӯхтанд. Маротибаи аввал аз болои онҳо бонавбат ҷаҳида мегузаштанду аз он тараф боз ҷаҳида бармегаштанд. Маротибаи саввум ҷаҳида мерафтанду сипас ба қафояшон нигоҳ накарда меомаданд ва ягон зарфи кӯҳна, лабшикаста ё сирпаридаро ба санге зада мешикастанду ба хона бармегаштанд.
Дар асри гузашта ҳамин гуна маросим дар Истаравшану Хуҷанд ва Самарқанду Бухоро ва дигар шаҳрҳои тоҷикон мушоҳида шудааст.
Маросими обрезон. Аз давраҳои хеле қадим дар байни мардумони ориёӣ ойине маъмул буд, ки пеш аз фарорасии соли нав — Наврӯз мардум шустушӯй намуда, худро поку озода мекарданд.
Тибқи навиштаҳои фолклоршиноси маъруфи тоҷик Рӯзи Аҳмад, сардори оила субҳ пеш аз баромадани офтоб ба даст кӯза ё ягон зарфи обро гирифта, ба лаби чашма ё рӯди об мерафт. Баъди шустушӯй зарфро пури об карда, сипас аз болои об се маротиба ҷаҳида: «ҳар чӣ дарду бало дорам, об бибар», — мегуфт. Оби тозаро оварда ба остонаи дарвозаву дари хонаи худ мерехтанд ва баъзе амалҳои рамзомезро иҷро мекарданд.
Мардумони Самарқанди бостонӣ дар арафаи соли нав ба рӯди “Оби раҳмат” рафта, занҳо дар рӯзҳои муайян дар ҷои аз назар пинҳони рӯд ва мардҳо дар ҷойҳои дигари сайргоҳ ин суннати аҷдодиро ба ҷо меоварданд.
Дар деҳаҳои Рӯшони Бадахшон пеш аз тоза кардани хона ва пухтани хӯрокиҳои идона соҳибхоназан ё мард саҳарии барвақт ба чашма барои об меравад. Ҳамон касе, ки барои оббиёрӣ меравад, бояд аз хона то сари чашма ё дарё ва аз он ҷо то хона ба касе сухан нагӯяд. Ҳангоми обгирӣ ба даруни сатил чанд дона сангча меандохт, ки ин сангчаҳо рамзи баракат ва шодмонӣ маҳсуб меёфтанд. Обро ба хона оварда, як қисмашро ба хамир меандохтанд ва як қисми дигарашро барои пухтани хӯроке, ки аз каллаву почаи гӯсфанд ва рӯдаҳои он бо гандуми нимкӯфта пухта мешавад, истифода мебаранд ва аз бозмондааш ҳамаи аҳли хонавода кам-кам менӯшанд, ки он шугуни нек ҳисоб мешавад.
Ойинҳои мазкур ба он далолат мекунанд, ки об дар контексти ҷашни Наврӯзии мардуми тоҷику эронӣ аз даврони бостон мазмунҳои асотириву рамзӣ доштааст. Обро мардум дар қатори оташу бод ва хок ҳамчун як унсури муқаддаси табиат, поккунандаи айбу гуноҳҳо, нопокиҳо ва зиштҳо медонистанд. Ҳамчунин об рамзи ҳаёти поку беолоиш ва оромиву сулҳу субот дониста мешуд.
Нет комментариев