Ҳар сол санаи 30-юми сентябр дар Тоҷикистони соҳибихтиёри мо ҳамчун Рӯзи Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ ҷашн гирифта мешавад, ин субҳ тасмим гирифтем дар бораи ҳаёту мероси гаронарзиши устоди зиндаёд сухан бикунем. Зеро дуруст гуфтаанд:
Бузургонро бузургон зинда медоранд,
Бузургонро бузургони дигар поянда медоранд!
Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ (Румӣ) соли 1207 дар Балх ба дунё омадааст. Маълумоти ибтидоиро дар зодгоҳаш гирифтааст. Номаш Аҳмад Ҷалолиддин, тахаллусаш Мавлавӣ аст. Падараш аз олимони Балх буд. Дар ибтидои ҳуҷуми муғулҳо аз Балх ба Вахшу Самарқанд ва Нишопур сафар кардааст. Баъдан оилаи онҳо аз Нишопур ба Ҳиҷоз мекӯчад. Соли 1232 дар Куния, назди Сайид Бурҳонуддин Муҳаққиқи Тирмизӣ илми тасаввуфро азхуд мекунад. Мавлоно Балхӣ соли 1273 дар Қунияи Рум вафот кардааст. Бузургтарин асари ӯ «Маснавии Мавлавӣ», ки соли 1259 ба навиштан ин асар сар кардааст ва зиёда аз 10 сол ба эҷоди ин асар машғул гаштааст. Мавзӯи асосии ин асар масъалаҳои тасаввуф мебошад. Аз шоир ба мо 50 ҳазор байт, 1600 рубоӣ боқӣ мондаанд.
Дар Қуния Мавлоно ҳурмату ҳишмати тамом дошт. Подшоҳони салҷуқии Рум, хосса, Иззуддини Кайковус ва Рукнуддини Қалиҷ Арслон нисбат ба ӯ иродат меварзиданд. Муъинуддини Парвона ба маҷлиси ӯ рафту омад мекард ва ҳадяву ниёз медод. Садруддини Қунавӣ — орифи номдори вилоят дар ҳаққи вай такрими бисёр мекард. Сироҷуддини Армавӣ, ки аз донишмандони баноми аср буд, дар вай ба чашми бузургӣ медид. Фахруддини Ироқӣ ва Наҷмуддини Розӣ сӯҳбати вайро муғтанам мешумурданд. Ҳатто, қавле ҳаст, ки Шайх Саъдӣ низ ҷиҳати дарки сӯҳбати ӯ аз Форс ба Рум омад.
Дар Қуния Мавлавӣ ному овозаи баланд дошт ва дар маҷлиси ӯ муридону шогирдони бисёр, мустамеъони номовару мӯҳташами дигар манотиқ низ иштирок мекарданд. Бо ин ҳама Ҷалолуддин марди бетакаллуф, содда ва некмаҳзар буд. Бештар бо дарвешону пешоварон нишасту бархост дошт ва дар муомила бо мӯҳташамон густоху бепарво буд. Бо вуҷуди лоғариву зардрӯй ҳишмату маҳобати қавӣ дошт. Агарчи либоси соддаи сӯфиёна мепӯшид, мардум дар вай ба чашми аҳли ҳишмат медиданд. Бо ин ҳама, дар маҷлиси ӯ аз ҳар дастаи мардум роҳ доштанд. Ҳатто, як тарсои маст метавонист дар самоъи ӯ ҳозир шавад ва шӯру арбада кунад. Ва қассоби арманӣ, агар ба вай бармехӯрд, аз вай тавозӯъҳои шигифт медид. Дар бурдбориву шикебоӣ ҳавсалаи каммонанд дошт.
Мавлоно Балхӣ аз нобеғагони назми классиикии тоҷику форс буда, дар арсаи суханварӣ ҳамчун Худованди беҳамтои мамлакати ишқу зебоӣ шинохта шудааст. Ӯ инсонро бузургтарин мӯъҷизаи офариниш мешуморид ва ягонагию иттифоқ ва иттиҳоду ҳамбастагии онҳоро талқин ва тарғиб менамуд. Сулҳу оштӣ, ишқу ошиқӣ, ба ақидаи Мавлоно қодир аст, заминро ба осмон хешу табор гардонад.
Мероси адабии Мавлоно Балхӣ хеле пурсарват ва рангоранг аст. Он аз ҷиҳати нави сухан назму насрро ташкил медиҳад. Девони Шамси Табрезӣ, ин дафтари ишқ ва суруди озодии ботинии инсон аст, ин нахмаи эъҷозҳоест, ки салтанати инсонро бар ҳастӣ, заминро бар коинот, ишқро бар имон, ҳаётро ба марг, оштиро ба ҷанг таҳким медиҳад. Шубҳае нест, ки бештар аз ғазалҳои дилошӯб ба диққатангези Мавлоно бештар дар маҷлисҳои рақсу саноъ, кафзанию пойкӯбӣ дар зери навҳаи тарабангези дафу чангу рубоб, дар сӯҳбати муносибату дӯстони мувофиқ суруда шуданд. Аз ин ҷост, ки аз онҳо ҳамеша нағмаи зиндагӣ суруд ва тарабу хушӣ ба гӯши хуш мерасад. Шояд аз ҳамин ҷост, ки аксари ғазалҳои ӯ ҷанбаи ғаноӣ ва мусиқӣ доранд. Аз ваҷҳи мӯҳтавиёт ғазалиёти Мавлоно дар ишқу ошиқист. Валекин мавзӯъ дар ғазалиёти ӯ ба таври махсус сурат гирифтааст. Ишқи Мавлоно Балхӣ асоси моддӣ дошт ва аз моддиёти заминӣ сарчашма мегирифт.
Ҷалолиддини Балхӣ яке аз сермаҳсултарин адибони тоҷик аст. Ӯ бо мероси адабии худ ҷаҳониёнро дар ҳайрат гузоштааст. «Девони Шамс», «Маҷолиси саъба», «Мактубот», «Фиҳӣ мо фиҳӣ», «Маснавии Маънавӣ» аз осори гаронбаҳо ва гаронмояи Балхӣ маҳсуб мешаванд. «Маснавии Маънавӣ»-ро бори нахуст олими англис Р.А.Николсон аз забони форсӣ ба забони англисӣ гардонидааст, ки аз 25 ҳазору 632 байт иборат аст. Он дар Пажӯҳишгоҳи илмии шарқшиносии Академияи илмҳои Тоҷикистон маҳфуз аст, ки соли 1459 нашр шудааст.
Асари «Маснавии Маънавӣ»-и Балхӣ, ки аз шаш дафтар иборат буда, дар муддати 10 сол навиштааст, бо чунин зайл тақсимот шудааст: Замин-Осмон, Шарқ-Ғарб, Шимол-Ҷануб. Мазмун ва мундариҷаи «Маснавии Маънавӣ»-и Ҷалолуддини Балхӣ ҳаёти фалсафӣ ва динӣ дар ислом аст. Аз ақидаи олимон чунин бармеояд, ки Мавлоно Балхӣ шаш дафтари «Маснавии Маънавӣ»-ро ба шаш пайғамбари мурсал ташбеҳ додааст.
Рӯзи Ҷалолиддини Балхӣ мубораку фархунда бод!
Исломҷон Бобоев
Нет комментариев