Аспро 10 ҳазор сол муқаддам дар даштҳои моварои Осиёи Марказӣ, Дон, Днепр ва Сибири Ҷанубӣ ром кардаанд. Алҳол аз аспҳои ёбоӣ фақат аспи Пржевалский боқӣ мондааст, ки дар даштҳои Муғулистон дучор меояд. Асп калонҷусса буда, пояш пурқувват аст (банди сеюми ангушти мобайни он ба сум табдил ёфтааст). Нарён 40 ва модиён 36 дандон дорад. Байни дандонҳои ашк ва курсии асп қариб 10 см ҷой ҳаст, ки ба он лаҷом мезананд. Вобаста ба сохт ва тағйироти дандонҳои пеши буррандаи ҷоғи поин ва боло синну соли аспро муайян мекунанд. Дили асп 4–4,5 кг (дар баъзе аспҳои корӣ то 9 кг) ва шушаш 5–5,5 кг (гунҷоишаш қариб 30 л) мешавад. Муътадили бадани асп 38°С аст. Асп 35–50 л хун (ҳангоми 450–500 кг будани вазни бадан) дорад. Меъдааш сода (гунҷоишаш қариб 20 л) аст, талхадон надорад.
Аспи корӣ соле то 6–8 т пору медиҳад. Асп баҳор ва тирамоҳ тулак намуда, ба сармо (то 60°С) ва гармо (то 50°С) тоб меорад, ба иқлими нав зуд одат мекунад. Зимистон дар бадани асп мӯи зич – тибит пайдо мешавад. Ғадудҳои арақи асп ниҳоят бисёр буда, ҳангоми кор то 85–100 г хлориди натрий (намак) хориҷ мекунанд. Ин миқдор намак дар хӯроки муқаррарии асп нест. Бинобар ин ба вояи (ратсиони) ғизои аспҳое, ки кори вазнинро иҷро мекунанд, рӯзе 25–40 г намак илова бояд намуд. Узвҳои шунавоӣ ва шоммаи асп нағз инкишоф ёфтаанд, чашмаш тез аст (то 360° мебинад), ранг, андоза ва шакли ашёро фарқ мекунад. Асп зуд ром мешавад. Асп дар 4–5-солагӣ пурра инкишоф меёбад. Давраи ҳамли он 11 моҳ (335 рӯз) аст. Дар шароити Осиёи Марказӣ, маъмулан як, баъзан ду бача таваллуд мекунад. Тойчаҳоро нигоҳубини махсус мекунанд. Модиёнҳо рӯзе 10–15 литр шир медиҳанд. Аз шири модиён қимиз тайёр карда мешавад. асп то 30–35 (баъзан 67) сол умр мебинад. Дар замине, ки гаштани трактор имконнопазир аст, инчунин барои кашондани алаф, хошок, пахта, шир ва ғайра метавон аз асп истифода бурд. Дар баъзе мамлакатҳо асп барои хизмати полис, артиши миллӣ (ҳифзи сарҳад), хоҷагии ҷангал, мамнӯъгоҳҳо, иктишофоти геологӣ, бостоншиносӣ ва ғайра кор фармуда мешавад. Модиёнҳоро 2 моҳ қабл аз таваллуд кардан ва 15 рӯз баъди он, инчунин аспҳои касалро кор фармудан мамнӯъ аст. Дар як шаборӯз ба аспи корӣ дар шароити Тоҷикистон 8 кг беда, 4 кг коҳ, 5 кг ҷав, 1 кг сабӯси гандум ва 2 кг хӯроки сершира бояд дод. Ба асп ҳамчунин хошок, сабзӣ, лаблабу, картошка, тарбузи хӯрокӣ, кадуи хӯрокӣ, тарбеда, силос, ҷав, сулӣ, ҷуворимакка, хӯрокиҳои омехта ва ғайра медиҳанд. Ҳангоми дар таркиби хӯрок нарасидани моддаҳои минералӣ ба асп бӯр, орди устухон, мононатрийфосфат ё претсипитат додан лозим аст. Ба асп рӯзе 3 маротиба хӯрок дода мешавад. Пеш аз хӯрок об медиҳанд, ки он ҳазми ғизоро беҳ мегардонад.Аспро дар аспхона (ахтахона, саисхона) ва чарогоҳҳо парвариш мекунанд.
Барои аспҳои зотӣ дар аспхона хоначаҳои алоҳида месозанд. Дар хоначаҳо барои нарёнҳои наслдеҳи зотӣ 16–20 м2, модиёнҳои наслдеҳи зотӣ 18 м2 ва тойчаҳои тренингӣ то 16 м2 масоҳат ҷудо бояд кард. Нарёнҳои наслдеҳро тобистон ва зимистон 3–4 соат ба сайру гашт баровардан лозим аст. Барои аспҳои саворӣ ва резачорпо рӯзе 7–15 км гардиш кардан муфид мебошад. Ҳангоми нигоҳубин ва муомилаи нодуруст асп одати бад (масалан, газидан, лагад задан ва ғайра) пайдо мекунад, гирифтори хала, нохуна, сумдард (бештар аз нодуруст наъл кардан), исҳол, зуком ва дигар бемориҳо мешавад. Аспро дар аспрез ва ҷойҳои махсус мавриди озмоиши зотӣ қарор медиҳанд. Асп дар варзиш низ истифода мегардад. Дурагаҳои аз ҷуфтии асп бо хар, аспи Пржевалский ва гӯрхар рӯёнда, маъмулан, бенасл мешаванд.
Нет комментариев