«Рангҳои табиӣ ба назар зебову дилрабо менамоянд. Ин аст, ки мо-ҳунармандон чанд соли охир кӯшиш карда истодаем, то ҳарчӣ бештар рангҳои табиӣ истеҳсол ва матоъҳо бо онҳо рангубор намоем. Бо ин мақсад чанд намуди меваву сабзавот ва дарахту растаниҳоро истифода мебарем», — мегӯяд ҳунарманди куҳансолу ботаҷрибаи шаҳри Самарқанд Шоира Ғаниева. Масалан, аз меваи тут, пӯсти пиёз, пӯсти чормағз, решаи дарахти тут рангҳои дилхоҳ гирифтан мумкин аст.
Ин суханҳоро ҳангоми сафар ба шаҳрҳои қадимаву ҳамешаҷавони Бухоро ва Самарқанд шунидем. Дар ҳақиқат, ҳунармандони авлодӣ ва соҳибтаҷрибаву аслии Самарқанду Бухоро рангҳои табиӣ истеҳсол карда, матоъҳои абрешимӣ ва пахтагиро ранг мекунанд, ки аз ҳар ҷиҳат манфиатовар аст. Қабл аз ҳама ба худи ҳунарманд, зеро барои харидани рангҳои сунъӣ маблағ сарф намекунад. Ҳамзамон барои саломатии харидорон, ки ҳангоми ба бар намудани чунин либосҳо, яъне аз матоъҳои бо рангҳои табиӣ дӯхташуда чизе таҳдид наменамояд. Баръакс ин намуди матоъҳо ба саломатии инсон фоидабахш аст. Ҳол он ки ҳар шахс бар он мекӯшад, то ҳамеша саломат бошаду умри бардавом бинад.
Зимни сӯҳбат Ш. Ғаниева гуфт, ки давоми чанд даҳсола инҷониб ба истеҳсоли рангҳои табиӣ ва рангубори матоъ машғул аст. Зеро, истеҳсол ва истифодаи рангҳои табиӣ аз бобову бибӣ ва падару модар ба мо мерос мондааст. Дар гузашта низ авлоди мо бо ин кор машғул буданд, — мегӯяд ӯ ва илова менамояд, ки танҳо аз меваи тут 5 намуди ранг ва аз решааш ранги зард гирифтан мумкин аст. Масалан, аз шоҳтут 5 намуди ранг мегирем. Инро аз таҷрибаи чанд солаам мегӯям. Ба ғайр аз ин, дар танаи баъзе аз дарахтони тут шира пайдо мешавад, ки аз он ҳам ранги ҷигарии баланд гирифтан мумкин аст.
Дар воқеъ, матоъҳои абрешимин ва пахтагине, ки бо рангҳои табиӣ рангубор карда шудаанд, зебо ва назаррабо менамоянд. Ва аз ҳама муҳимаш ба саломатии инсон бехатар. Яъне, чунин рангҳову чунин намуди матоъҳо аз ҷиҳати экологӣ тоза ва безарар мебошанд, мегӯяд ҳунарманди дигари самарқандӣ Лола Ғаниева.
Ин тарзи истеҳсол ва истифодабарии рангҳои табиӣ дар шаҳри Самарқанди Ӯзбекистон васеъ ба роҳ монда шудааст. Ин вазъият дар Ҷумҳурии Тоҷикистон чӣ ҳол дорад?
Шиносоӣ бо коргоҳи азими атласу адрасбофӣ
Барои шиносоӣ аз рафти фаъолият ва қабл аз ҳама истифодабарӣ аз рангҳои табиӣ аз коргоҳи азими атласу адрасбофӣ — Ҷамъияти дорои масъулияташ маҳдуди «Атласи Хуҷанд» (собиқ коргоҳи “Хуҷандатлас”) дидан намудем. Дар сехҳои коргоҳ кормандон машғули меҳнатанд. Аз рангубори абрешиму ресмон то ба истеҳсоли матои рангоранги атласу адрас ҳама саргарми меҳнатанд. Сардори сех Шарофат Шодиева дар бораи истеҳсоли матоъ, фаъолияти меҳнатии кормандон изҳори андеша намуд. Истеҳсоли матоъ бо истифода аз рангҳои табиӣ хуб ба роҳ монда шудааст.
Истеҳсол ҳаст, матоъ дар анбор ба миқдори зарурӣ ҳаст. Сифати матоъ мувофиқи матлаб аст. Дар Намоишгоҳи ҷумҳуриявие, ки дар шаҳри Душанбе баргузор гардид, Ҷамъияти дорои масъулияташ маҳдуди «Атласи Хуҷанд» бо шаст навъ атласу адрас иштирок намуд ва онҳо писанди ҳамагон гашта буданду Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мўҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба матои қадимаи тоҷикон, ба рангубор ва сифати он баҳои баланд дода, гуфтанд, ки минбаъд дар рушди соҳаи саноат, хосатан, истеҳсоли атласу адрас эътибори ҷиддӣ диҳанд.
Солҳои охир бо дастгирии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, шахсан Пешвои миллат матои қадимаи тоҷикон боз шўҳрати ҷаҳонии хешро касб карда истодааст ва чорабиниҳои вилоятиву ҷумҳуриявӣ оид ба атласу адрас, Чакомаи гесў ва ба ин монанд боис гардида истодаанд, ки пироҳани атласу адрас дар бари бонувони мо боз ҳам бештар гардад. Ва тавре дар яке аз чунин чорабиниҳо бонуи фаъолу шӯҳратманди тоҷик Хайринисо Юсуфӣ баён кард, матои атлас инъикосгари ва шиносномаи миллати тоҷик аст. Дар марказҳои савдо низ дўконҳои зиёде ҳастанд, ки матоъҳои атласу адрасро пешкаши харидорон менамоянд.
Соли 2011-ум дар ҶДММ «Атласи Хуҷанд» 19 ҳазору 700 метр атлас, соли 2015-ум 6 ҳазору 670 метр атлас ва 4 ҳазору 100 метр адрас ва дар наздик се моҳи соли 2017-ум 800 метр атлас ва 1000 метр адрас истеҳсол гардид. Танҳо дар соли 2016 ба маблағи 21 ҳазору 200 сомонӣ матоъ ба фурўш рафтааст.
Бо ташаббус ва дастгирии Раиси вилояти Суғд Абдураҳмон Қодирӣ дар саросари вилоят баҳри эҳёи ҳунарҳои миллӣ марказҳои омўзишӣ-истеҳсолӣ дари худро ба занони соҳибкор боз намуда, бо дастёбӣ аз грантҳои Пешвои миллат ва Раиси вилоят аксари занони хонанишин вазъи иҷтимоӣ ва иқтисодии хешро беҳтар сохта, ба истеҳсоли матоъҳои атласу адрас шурўъ намудаанд. Баҳри бо шуғл фарогирии занони хонанишин дар ҳамаи ҷамоатҳои шаҳраку деҳоти шаҳру ноҳияҳои вилоят марказҳои таълимӣ-истеҳсолии атласу адрасбофии дастӣ ташкил шуда истодааст. Айни ҳол дар вилоят наздик 200 маркази таълимӣ — истеҳсолӣ таъсис ёфта, дар онҳо зиёда аз 490 дастгоҳи атласу адрасбофӣ насб шудаанд. Дар ин дастгоҳҳо 248 нафар ҳунарманд бо шуғл фаро гирифта шуда, 1196 нафар шогирд ба ҳунаромӯзӣ ҷалб гардидаанд. Дар марказҳои мавҷуда ҳунармандон ба бофтани зиёда аз 12 намуди матоъ, аз қабили атлас, адрас, беқасаб, чит, карбос, шолча ва ғайраҳо машғуланд. Дар натиҷаи фарогирии занони хонашин ба ҳунаромӯзӣ дар вилоят нисбат ба ҳамин давраи соли 2015-ум 4407 нафар занон кам ба муҳоҷирати меҳнатӣ рафтанд. Чунин иқдом дар ҳамаи ҷамоатҳои шаҳраку деҳоти шаҳру ноҳияҳои вилояти Суғд идома дорад.
М. Қобилова — ҳунарманди авлодӣ ва ботаҷриба
Яке аз бонувони бофарҳангу бофандаи ҳунарманд Муқаддама Қобилова мебошад, ки касби косибиро хеле хуб омӯхтааст. Ин зани ҳунарманд мегӯяд: «Ман касби косибиро аз даврони мактабиам аз падарам омӯхтаам. Дар он солҳо аз омодакунии рангҳои табиӣ ва рангуборкунии абрешим то истеҳсоли матои хушрангу зеборо хуб азбар намудам. Чун замони имрӯза дар он солҳо низ рангҳои гуногунро аз табиат истеҳсол мекарданд. Яъне танҳо ва танҳо рангҳои табиӣ тайёр ва барои рангуборкунӣ истифода карда мешуданд.
Масалан, аз пӯст (пӯстлох)-и чӯмоқ рангҳои ҷигарӣ ё худ ҷигарранг; аз пӯсти анор рангҳои сурхи паст, сурхи баланд (бардовий); аз риши ҷуворимакка рангҳои зангор (бежевий), зангори паст ва сиёҳ, хокистарӣ; аз пӯсти пиёз ранги зарди баланд (тиллоранг); аз барги биҳӣ ранги каду ё худ кадуранг (оранжевий) истеҳсол кардан мумкин аст.
Аз моҳи майи соли 2016 инҷониб дар «Маркази истеҳсолии адрасу атласбофӣ»-и Муассисаи давлатии «Қасри Арбоб»-и ноҳияи Б.Ғафуров ба ҳайси мутахассиси ин соҳа фаъолият карда истодаам. Омодакунӣ ва истифода аз чунин рангҳои табииро барои дигарон низ тавсия медиҳам. Зеро онҳо аз ҷиҳати экологӣ тоза ва албатта безараранд”.
Дар воқеъ, ҳунари косибӣ аз ҳунарҳои маъруф ва пуршараф аст. Аз ин лиҳоз, ҳар касе дар ин ҷода кӯшиш ба харҷ медиҳад, барои пешрафти ҷомеа нақши босазоеро хоҳад гузошт.
Матоъҳои абрии Хуҷанд
Аз таърих мусаллам аст, ки атласбофӣ дар Хуҷанд, Самарқанд, Конибодом, Андиҷон ва дигар шаҳрҳои Осиёи Марказӣ маъмул буд. Атласи хушранг ва олисифаташро “хонатлас” меномиданд, ки дар дастгоҳҳои махсус бофта мешуд. Нусхаҳои анъанавии онро шоҳсабз, барги карам ва атласи сиёҳ меномиданд. Атласи абрешимиро барои либосҳои занона ва нимабрешимиашро барои абраи кӯрпаю кӯрпача ва ғайра истифода мекарданд.
Раванди коркарди абрешим аз се марҳилаи асосӣ иборат буд: тайёр кардани калоба ё ресмон, бофтан ва ороиши матоъ. Рангубор намудани калоба ду зинаро дар бар мегирифт: ишқоркунӣ ва кабудгарӣ. Тори 12-бандаи атлас 44 см бар дошт. Аз ҳар чашмаки теғи дастгоҳ 4-8 нах абрешимро мегузарониданд.
Атласбофӣ дар байни тоҷикон ҳамчун як бахши бофандагӣ таърихи тӯлонӣ дорад. Ба рушду пешрафти абрешимбофӣ дар Хуҷанди бостонӣ Шоҳроҳи Абрешим таъсири зиёд расонидааст. Тоҷирон аз Чин ба шаҳрҳои Осиёи Миёна абрешим оварда, мефурўхтанд. Дар навбати худ косибону ҳунармандони суғдӣ ба Чин рафта, нозукиҳои абрешимбофиро аз устоҳои чинӣ меомўхтанд. Дар садаҳои IV-V соҳаи кирмакпарварӣ ва абрешимбофӣ дар байни суғдиёну бохтариён тараққӣ кард. Ниёгони тоҷик дар асрҳои баъдӣ дар истеҳсоли абрешим ва матоъҳои абрешимӣ, ки ба атласи ҳозира монандӣ дошт, шӯҳрат пайдо кардаанд.
Шаҳри Хуҷанд давоми асрҳои XVIII ва XIX яке аз марказҳои истеҳсолкунандаи матои атлас ба шумор мерафт. Аввали асри XX дар ин ҷо қариб 3 ҳазор дӯкони атласбофӣ амал мекард, ки бештар аз 6000 коргар дошт. Дар солҳои 20-уми қарни ХХ дар Хуҷанд артели аввалини матоъбофӣ бо номи «Бофанда» таъсис ёфт, ки он беш аз се ҳазор бофандагонро муттаҳид мекард. Дар солҳои 1927-1928 дар Хуҷанд корхонаи абрешимбофии «Бофандаи сурх» ба кор шурўъ кард. Соли 1975 Иттиҳодияи истеҳсолии абрешимбофии «Хуҷандатлас» таъсис ёфт, ки бо иқтидори 2290 ҳазор метр дар як сол атласҳои гуногун истеҳсол менамуд.
Атласи тоҷик берун аз кишвар низ обрўю шуҳрат пайдо кардааст. Давоми чанд соли охир дар шаҳри Хуҷанд «Иди атлас» (баъдан “Иди атласу адрас”) ва озмуни «Атласи тоҷик» (“Атласу адрасу тоҷик”) баргузор мегарданд, ки дар он беҳтарин навъҳои атласу адрас бо тарҳу дўхти либосҳо ба намоиш гузошта мешаванд.
Хулоса, эҳёи ҳунарҳои миллӣ, аз ҷумлаи атласу адрасбофӣ, сўзанидўзӣ боиси ифтихор аз гузаштаи пурғановати фарҳанги миллӣ мебошад.
Нақши атлас ва адраси миллӣ аз замонҳои қадим барои ҳар як хонадони тоҷик мақоми хоса дошт, дорад ва минбаъд низ хоҳад дошт. Бахусус, агар онҳо аз рангҳои табиӣ омода шуда бошанд. Рангҳое, ки аз ҷиҳати экологӣ тозаву безарар буда, ба саломатии инсон низ фоидабахшанд.
Исломҷон Бобоев
Маводи мазкур бо дастгирии Иттиҳоди Аврупо таҳия шудааст. Масъулияти мӯҳтавои ин мавод ба дӯши муаллифони мақола вогузор шуда, мавқеи Иттиҳоди Аврупоро инъикос намекунад.
Нет комментариев