Суманак навъе аз хуриши наврузӣ аст, ки аз сабзаи гандум пухта мешавад. Худи сабза рамзи эҳёи табиат ва зебогию осоиштагии ҳаёт ба шумор меравад.
Тарзи таҳияи сабза ва пухтани суманак дар байни мардуми тоҷик чунин буд. Гандумро се рӯз дар оби ҷуй ё оби борон тар карда мемонданд. Баъде ки гандум неш мебаровард, ба қавли мардум рӯда мешуд, онро гирифта дар табақе ҳамвор мегузоштанд ва руяшро бо докаи тоза мепӯшонданд. Рузе, ки борон меборид ба берун мебароварданд ва пас аз борон оби зиёдатиашро полонида, боз бурда ба хонае, ки даромадани каси бегона ба он ҷо манъ буд, мегузоштанд. Вақте ки гандум сабз мешавад, намегузоштанд, ки касе онро бинад, то ин ки ба он «пай» наафтад. Ё худ дар вақти пухтан кӯшиш мекарданд, ки ягон каси нопок ба болои дег наояд, зеро пай меғалтид ва суманак дар дег парак-парак садо мебаровард ва аз дег заррахои суманак берун мепарид, ки рафта рафта маҳсули дег кам мешуд. Одамон дар ин гуна ҳолат мегуфтанд, ки суманак дар дег намеистад, пай ғалтидааст, чашми кадом нопок расидааст.
Ақидаи дигаре ҳам буд, ки ҳар касе аз дӯстон ё ҳамсоягон агар дар вақти пухтан ба назди суманакпазон ояд, бояд то пухтани суманак, яъне то ба сахар ҳамрохи онхо бошад. Ба омадану рафтан иҷозат набуд.
Одамони азодор набояд гандум сабзонанд. Гуфта мешуд, ки агар шахси азодор ё мотамдор гандум сабзонад, решаҳои сабза мисли хун сурх мешудааст, ки онро «сабза вайрон шуд», гуфта, мепартофтаанд.
Рузи муайяни суманакпазй 3-4 нафар занҳои ҳамсоя бо машварат дар хонаи яке аз ҳамсоягон ҷамъ мешуданд. Маьмулан онхо бегоҳӣ ҷамъ мешуданд ва суфраеро боз карда, сабзаҳоро мегузоштанд, онхоро зиёрат мекарданд, сипас ояте аз “Қуръони Карим” тиловат карда, дар хаққи “Пири Пухтагар”дуо мехонданд ва сабзаҳоро мебуриданд. Дар бегоҳирузӣ сабзаҳои порашударо ба дег меандохтанд, онро аз чашми каси бегона пинҳон мекарданд, то ки пай наафтад.
Баъд занҳо ба таги дег оташ меафрӯхтанд, бо навбат дегро бо кафча ё кафгир мекофтанд. Дар дег ҳафт адад сангча меандохтанд, ки рамзи бобаракат шуданро ифода мекард. Барои он ки хобашон набарад, суманакпазон дар назди алав нишаста, афсонагуӣ, чистонёбӣ ва сурудхонӣ мекарданд.
Субҳ, вақте ки суманак тайёр мешуд, мардумро даъват мекарданд, рақсу бозӣ мекарданд.
Занҳову духтарон ҳам сурудхонӣ, рақсу бозиҳо ва ҳазлу хандаҳо мекарданд. Ақидае буд, ки агар соли навро бо ханда ва хурсандию шодмонӣ пешвоз гирӣ, хамон сол пурра ба хуррамию шодӣ зиндагӣ хоҳӣ кард.
Бинобар иттилои наврӯзшинос, дар деҳаи Қаратоғ ва дигар маҳалҳои водии Ҳисор тарзи пухтани суманак чунин иҷро мешуд. Гандум ҳамин, ки бо оби борон дар муддати 5-6 рӯз сабзида, барои ширагирӣ омода шуд, пиразане сабзаро бо корд бурида, аввал «Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим» гуён онро ба хован меандозад. Сипас хонумҳои ҷавонтар онро куфта, об зада, шираашро мегиранд. Баъдан кадбону дег монда, ба он об мерехту се бор «Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим» гуён равған меандозад. Дар баъзе деҳаҳо пеш аз шираро ба дег андохтан, чалпак мепухтанд. Сипас шираи сабзаи гандумро бо орд махлут намуда, ба дег меандохтанд ва дегро бо кафлес мекофтанд.
Ҳангоми кофтани дег таронаи «Суманак» суруда мешуд, ки он чунин буд:
Суманак дар ҷӯш мо кафча занем,
Дигарон дар хоб, мо дафча занем.
Суманак бӯи баҳор аст,
Суманак авҷу барор аст,
Мелаи шабзиндадор аст,
Иди Наврузӣ муборак!
Суманак дар ҷӯш мо кафча занем,
Дигарон дар хоб, мо дафча занем.
Суманак ширинии ёр аст,
Суманак аҷаб нигор аст,
Суманак зеби баҳор аст,
Иди Наврузӣ муборак!
Суманак дар ҷӯш мо кафча занем,
Дигарон дар хоб, мо дафча занем.
Дар аксари маҳалҳо, ҳангоми суманакпазӣ мардонро ба назди дег роҳ намедоданд, то ки суманак «вайрон» нашавад. Ба деги суманак ҳафт дона чормағз ва баъзан ҳафт сангча меандохтанд, ки он ҳафт фариштаи ҳафт табақаи осмонро ифода мекард. Шаби суманакпазӣ занҳо намехобиданд. Таомҳои гуногун пухта вақти худро хуш мегузарониданд. Аз аввали шаб то субх даф зада, рақсу бозӣ ва таронасароӣ мекарданд.
Пеш аз дамидани субҳ оташи дегро хомӯш карда, болояшро бо латтаи тоза ё сарпӯш мепӯшониданд. Субҳи содиқ ҳамин ки хонумҳо ҷамъ омаданд, кадбону «Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим, дасти ман не, дасти азизон» — гуён сарпӯши дегро мебардошт, аввал як табақ барои аҳли масҷид мекашид ва боқимондаи суманакро ба аҳли маросим ва ҳамсоягону кӯҳансолони табаррук тақсим мекард.
Нет комментариев