Дар бахши «Ҳунар» ин навбат дар бораи ҳунари зардӯзӣ сухан хоҳем гуфт.
ЗАРДӮЗӢ – ҳунарест, ки дар асоси гулдӯзӣ пайдо шудааст. Дар рӯи матоъ ё либос бо риштаи махсусе, ки аз нахи зар (сафед — «нуқрагӣ» ё зард — «тиллоӣ») тайёр карда шудааст, нақш офарида мешавад. Либосҳои домодӣ, арӯсӣ, ҷома барои тӯи хатнасури писарон, баъзе либосҳои кӯдаконаву занона, кулоҳҳо, девораҳо, чойникпӯшҳо ва дигар ашёи рӯзгор зардӯзӣ карда мешаванд.
Зардеворӣ — рӯйпуши деворие, ки дар гирди шифти хона бо ҳаҷми 1 м 30 см матоъ (бахмал, фаранг, суф, вилюр ва ғайра) гулдӯзӣ ва нақшдӯзӣ карда мешавад. Одатан, аввал ба матоъ нақш мекашанд ва баъд онро бо риштаҳои ранга гулдӯзӣ ва ё зардӯзӣ мекунанд. Барои ороиши хонаи арӯс хос аст.
Ҳамин тавр, зардӯзӣ навъи санъати ороиши амалӣ мебошад. Зардӯзӣ ё худ касбу ҳунари зардӯз; навъе аз ҳунармандиест, ки бо торҳои симу зар дар матоъ гулу нақшҳои гуногун медӯзанд; бо торҳои заррину нуқрагин нақшу нигор дӯхташуда, зардӯзишуда: тоқии зардӯзӣ. Чунин тарзи дӯхт бо нафосату шукӯҳи бадеии худ фарқ мекунад.
Дар сарчашмаҳои адабию бадеӣ ва таърихӣ оид ба зардӯзӣ гуфтаҳо ва навиштаҷоти сайёҳони машҳури хориҷӣ оварда шудаанд, ки дар давраҳои мухталиф ба шаҳрҳои Осиёи Марказӣ омада буданд. Онҳоро сару либоси зрдӯзишудаи аҳли ҷоҳ ба ҳайрат оварда буд. Ин навъи санъат асосан асри 19 дар шаҳри Бухоро равнақ ёфт. Чунини сару либосро ба ғайри аҳли ҷоҳ дигар касе ҳақ надошт бипӯшад. Ҳамчунин дар дигар шаҳрҳои Осиёи Марказӣ аз қабили Самарқанду Ҳисор низ маҳаллаҳои алоҳидаи зардӯзон вуҷуд доштанд.
Дар арафаи Инқилоби Октябр дар Бухоро ду корхонаи заргарӣ мавҷуд буд. Дар Тоҷикистон баъди Инқилоби Октябр истеҳсоли маснуоти зардӯзӣ давлатӣ кунонида шуда, коргарону устоҳои он дар дар корхонаву коргоҳҳои махсус муттаҳид шуданд.
Аслан дар санъати зардӯзӣ ду навъи нақшдӯзӣ – заминдӯзӣ ва гулдӯзӣ маъмул аст. Дар заминдӯзӣ нақшҳо ба ҳам пайваст гардида, тамоми заминро яклухт фаро мегиранд ва дар матоъ ҷойи холӣ намемонад. Дар гулдӯзӣ бошад, танҳо нақш аз рӯи нусха дӯхта мешавад.
Зардӯзон нақшҳои аз картону коғази махсус кашидаи худ ва ё наққошони касбиро рӯи матоъ (асосан шоҳибахмал) гузошта, бо ресмон кӯк мекунанд. Баъд риштаи зарро рӯи нусха монда, аз ду тараф бахя мезананд (яъне, зар ба пушти матоъ намегузарад).
Зардӯзони ҳозира нозукиҳои ҳунари гузаштаро боз ҳам равнақу такмил дода, нақшҳои нави зебову пурмазмунро эҷод намуданд, ки «Офтоб», «Булбул», «Ғунча», «Садбарг», «Гулшан», «Навдаи маҷнунбед», «Қӯшбодом», «Буҷул», «Хишт», «Чашми булбул», «Хол», «Мавҷ» ва ғайра аз қабили беҳтарин нақшҳо буда, дорои технологияи махсус ва банду басти мураккаб мебошанд. Зардӯзиро ҳатто шоҳи ҳунарҳо меноманд.
Яке аз ҳунармандони боистеъдод, бахусус зардӯзи бомаҳорати тоҷик Фирӯзахон Нурматова мебошанд, ки ин маълумотро бароямон пешкаш намуданд.
Медиапортали «Тироз»
Нет комментариев