Театр аз бахшҳои умдаи фарҳанги ҳар халқу миллат ба шумор меравад. Театр гузаштаро ба мо мешиносонад, тарзи зиндагонии муосирро меомўзонад, ҳар фардро ба худшиносиву худогоҳӣ ҳидоят менамояд ва моро комилтар мегардонад.
Театр воситаи пуриқтидортарини таъсиррасонӣ ба тафаккури инсон аст, зеро рўйдодҳои зиндагиро дар саҳна дида, тамошобин худро хаёлан ба қаҳрамонони мусбат монанд мекунад ва бо ҳамин роҳ олами ботинии хешро мустақилона комил мегардонад.
Ҳаёти фарҳангии Тоҷикистонро низ бе театр тасаввур кардан ғайриимкон мебошад. Зеро, театр дар душвортарин лаҳзаҳои ҳаёт ҳамеша паҳлуи мардум қарор гирифта, дар сарнавишти мардуми тоҷик нақши басо муассир гузоштааст.
Асосгузори давлати Сомониён — Шоҳ Исмоили Сомонӣ
Воқеан, театр одамонро ба ҳам меорад, ба онҳо маслиҳат медиҳад, ёрӣ мерасонад, аз воқеоти зиндагӣ огоҳ месозад, вафодориву зиндагонии поки инсониро талқин менамояд. Пас он рукни зиндагонии инсонист. Театр чист? Он чи хусусият дорад? Кай пайдо шудаву чӣ гуна ташаккул ёфтааст?
Ба ин ва дигар саволҳои хеш аз нигоштаи мо ҷавоби қаноатбахш хоҳед гирифт.
Театр аз қадимтарин намуди санъат ба ҳисоб меравад. Аслан театр дар Юнон тавлид шудааст. Ба ин маънӣ истилоҳи театр дар луғату қомусҳо чунин шарҳ ёфтааст:
Театр — аз калимаи юнонии theatron гирифта шуда, маънои тамошо ва тамошогоҳро дорад. Театр мисли анвои дигари санъат инъикоскунандаи ҳаёти иҷтимоӣ мебошад. Аммо ҳаёти иҷтимоӣ дар театр на ба таври муҷаррад ва ё хушку холӣ, балки тавассути образҳои бадеӣ мунъакис мегардад. Ба ин маънӣ, театр ҳамчун шуури ҷамъиятӣ бо ҳаёт, таърих ва фарҳанги миллии ҳар халқ алоқаманд мебошад.
Бино ба андешаи коргардони маъруфи театри тоҷик Барзу Абдураззоқов “Театр — мошини бузурги идеологие мебошад, ки дар асоси тахайюли ирфонӣ ба вуҷуд омадааст”.
Коргардони маъруфи тоҷик Барзу Абдураззоқов
Театрро санъаткорони бузурги олам ба таври худ шинохтаву маънидод кардаанд. Ба шинохти В.Г.Белинский «Театр воситаи беҳтарини ҳалли мушкилоти даврони мост» ва ё «Театр як қитъаи афсонавист, ки зиндагиро бо тарзи нозук нишон медиҳад». Ба назари А.П.Чехов «аз театр боло дар дунё дигар чизе нест». Дар таърифи В.Гюго «Театр кишварест, ки дар он мо қасрҳои латагин, дарахтони коғазин, нуқраву тиллоҳои шишагин ва офтоби аз замин баромадаро мебинем. Театр дунёи ҳақиқиест, ки нақшбозон, тамошобинон ва дар паси парда будагон ҳама дили инсонӣ доранд». Барои К.С.Станиславский «Театр макони орзуву хурсандӣ, роҳбару мураббия ва тарбиятгар» мебошад. Дар пиндошти А.Абдураҳмонов ва Ш.Абулқайсов «Театр рабояндаи нафси бад асту атокунандаи сабру тавозӯъ, нафрат аз худнамоӣ дораду қаноат аз хоксорӣ». Ба таъбири А.Маҳмадов «инсон бо таъсири театр метавонад дар худ ҷўшида, аз ғубор, аз худӣ ва худнигарӣ орӣ гардад. Театр, дарки маънии он, тавлиди инсони нав дар қолаби пешин аст»…
- Театри мазҳакаи мусиқии шаҳри Хуҷанд ба номи Камоли Хуҷандӣ
Ҳамин тавр, театр — санъатест, ки воқеият, хислат, ҳодисаву рӯйдод, ҷараёну вазъият, зиддияту бархурдҳоро мунъакис намуда, амалиёти драматургиро тавассути бозии ҳунарпеша (актёр) ба тамошобин маънидод мекунад. Истилоҳи театр маъниҳои гуногунро мефаҳмонад. Аз ҷумла:
а) намуди санъати саҳнавӣ;
б) ҷой барои намоиш, намоишгоҳ;
в) ҳайати эҷодӣ, ки намоишномаро ба саҳна мегузоранд;
г) бинои махсус барои таҳия ва басаҳнагузории намоишномаҳо.
Театр ҳамчун намуди санъати саҳнавӣ махсусияти худро дорад, ки тафовути онро аз навъҳои дигари санъат ифода менамояд. Асоси намоиши театриро драма ташкил медиҳад, ки он аз ҷониби нависанда (драматург) офарида мешавад. Яъне, агар намоишнома аз асари саҳнавӣ шурӯъ шавад, театр аз драматургия оғоз мегардад. Драматургия яке аз соҳаҳои намоёни адабиёт мебошад. Драматург дар заминаи воқеаҳои рӯйдода, шунида, хонда ва ё мушоҳида кардааш асар (драма) меофарад. Драма аз ҷониби коргардон (режиссёр, басаҳнагузоранда) интихоб ва коркард мешавад. Барои амалан нишон додани мундариҷаи драма коргардон ҳунармандон (актёрон)-ро интихоб мекунад. Вобаста ба сюжети драма ороиш (декоратсия)-и саҳна тарҳрезӣ мешавад. Ҳамин тавр, дар тавлиди асари театрӣ нафарони касбу кори гуногун: драманавис, коргардон (режиссёр), ҳунарпеша (актёр), оҳангсоз, хореограф, рассом, ороишгар, равшанидиҳанда саҳм мегузоранд.
Театри давлатии академӣ-драмавии Тоҷикистон ба номи Абулқосим Лоҳутӣ
Хусусияти дигари театр ороиши саҳна аст, ки санъати худро дорад. Офариниши образи аёнии намоишнома тавассути декоратсия, костюм, рӯшноӣ ва техникаи саҳнавӣ аломатҳои санъати ороиши саҳна маҳсуб меёбанд. Санъати ороиши саҳна бо ёрии воситаҳои саноеи рассомӣ, ҳайкалтарошӣ, меъморӣ ва амсоли ин мазмуну мундариҷа ва услуби нигоришро инъикос менамояд.
Ҳамчунин, ҳар гуна намоишнома бе мусиқӣ буда наметавонад. Бинобар ин рукни дигари саҳна ороиши мусиқӣ аст, ки аз давраҳои қадим то имрўз тавассути асбобҳои гуногун таъмин карда мешавад.
Ҳамин тавр, танҳо бо ҳамбастагии ин таркибот, ки ҳар яке хусусият, табиату талабот ва нақши худро дорад, театр ҳамчун намуди санъати саҳнавӣ ба вуҷуд меояд ва ё шакл пайдо мекунад. Маҳз ба ҳам омадани ҳунарҳои зебои суханварӣ, драматургӣ, нависандагӣ, коргардонӣ (режиссёрӣ), шеъру шоирӣ, ҳаракати мавзун, мусиқӣ, нурафканӣ, мусавварӣ, меъморӣ, ҳайкалтарошӣ ва актёрӣ театр ҳамчун навъи санъат зуҳур ва нумӯъ меёбад.
Аммо театр бе тамошобин ҳеҷ аст. Бино ба андешаи муҳаққиқ А.Маҳмадов «бе тамошобин намоиши саҳнавӣ вуҷуд надорад. Чӣ қадаре ки кор аз болои намоишнома давом кунад, ҳамон қадар толори театр пур аз тамошобин мешавад». Аз ин лиҳоз, хусусияти дигари театр, бо тамошобин дар таъсири рӯбарў қарор доштан, ўро қонеъ гардонидан ба миён меояд.
Театр бе тамошобин ҳеҷ аст
Ба ин далел, махсусияти театр аз навъҳои дигари санъат, масалан, кино дар он аст, ки намоиш бевосита ва рӯ ба тамошобин сурат мегирад. Тамошобин аз намоишнома, на танҳо ғизои маънавӣ мегирад, балки дар пурраву мукаммал гардидани он низ саҳм мегузорад. Ба ин маънӣ, аз намоиш то намоиш асар (саҳна) метавонад комилтар шавад, образҳо сайқал ёбанд, тамошобинон маъниҳои амиқ ҳосил намоянд. Аммо, дар ҳар ҳолат театр бояд аз тамошобин пеш бошад, таваҷҷӯҳи ўро ҷалб карда тавонад. Чи қадаре ки норасоиҳои замона ба таври воқеӣ дар эҷоди театрӣ моҳирона инъикос гарданд, ҳамон қадар нуфузи тамошобин ва эътибори театр зиёд мешавад.
Аз таърихи пайдоиши театр. Аксари муҳаққиқон пайдоиши театрро ба Юнон ва айёми бавуҷудоии онро ба давраи классикӣ (V-IV-и пеш аз мелод) мансуб донистаанд.
Заминаи тавлиди театрҳои қадимаи юнон ва драма иҷрои ҳар гуна бозиҳои рамзӣ дар ҷашнҳо ба муносибати худо Диониса мебошад. Аз охири асри IV-и то мелод дар Афина ҳар сол фоҷеа, мазҳака ва драмаҳои ҳаҷвӣ ба намоиш гузошта мешуд. Ба ин монанд намоишномаҳо дар қисматҳои дигари Юнон низ баргузор мегардид. Баъдтар чунин баромадҳои театрикунонидашуда ба қисми ҳатмии идҳои давлатӣ бадал гардиданд, ки дар рўзҳои ид тартиби намоиши онҳо муайян карда мешуд. Намоишномаҳо дар шакли мусобиқа сурат мегирифт ва дар анҷом нақшбозони саҳнаҳои беҳтарин аз ҷониби намояндагони ҳукумат бо тӯҳфаҳо сарфароз гардонида мешуданд. Дар ин гуна намоишномаҳо қариб тамоми аҳолии шаҳр, яъне, гурўҳи иҷтимоӣ ширкат меварзид. Ҳатто тамошобинони камбизоат барои ворид шудан ба театр аз ҳукумат маблағ мегирифтанд.
Театри аз ҳама қадимтарини Афина Дианоса мебошад, ки бо сақфи кушода дар нишебии ҷанубу шарқии Антрополя, қалъаи муқаддаси Диониса воқеъ буд. Бинои театр ва ҷои нишасти тамошобинон чубин буд ва дар аввал танҳо рўзҳои намоиш истифода мешуд. Дар охири асри IV то мелод театри Диониса аз нав бо санг сохта мешавад, ки таи солҳои баъдина тарҳи он борҳо тағйир меёбад. Театри Диониса барои тамоми театрҳои дигари Юнон ҳамчун намуна хизмат мекард.
Дар театрҳои антиқа теъдоди зиёди тамошобин, аз ҷумла, дар театри Афинаи Диониса 17 ҳазор нафар ҷой мегирифт.
Дар театрҳои Юнони қадим нақши занонро мардон мебозиданд. Дар як намоишнома як актёр якчанд нақшро иҷро мекард. Актёрон ҳангоми иҷрои нақшҳои гуногун лиқобҳои мухталиф мепӯшиданд. Истифода аз лиқобҳои гуногун зарурати дуҷониба дошт. Он, аз як тараф, ҷинсияти нақшҳоро ифода мекард, аз сўи дигар, қаҳрамони саҳнаро бузургтар нишон медод. Азбаски театрҳо басо калон буданд, ин ҷиҳати лиқобҳо аҳамияти бештаре дошта, кори нақшбозон ва тамошобинонро осон мекард.
Амфитеатр дар Юнони Қадим
Давраи дигари авҷи театр ба Рим иртибот мегирад. Дар театрҳои Рим бо шарофати драматургон Плавт, Трентский, Сенека таҳияи намоишномаҳо ва техникаи театр такомул ёфта, жанри пантомима ба вуҷуд омад. Пантомима калимаи юнонӣ буда, маънои гункакбозиро дорад. Дар ин жанр — намоишномаи театрӣ фикру эҳсосот бо имову ишора ифода меёбад.
Дар ин давра дар як қатор кишварҳои Шарқи Наздик: Ҳиндустон, Хитой, Япония, Индонезия намудҳои нави намоишномаҳои театрӣ ба вуҷуд омада, инкишоф ёфтанд.
 |
 |
Оид ба таърихи ташаккул ва инкишофи театр дар Тоҷикистон муҳаққиқ Н.Нурҷонов андешаронӣ намуда, онро ба 6 давра ҷудо кардааст, ки инҳоянд:
- Пайдоиши театри шўравии тоҷик (1919-1929);
- Ташаккули театри касбӣ;
- Рафъи мушкилот ва инкишофи баъдина (1934-1936);
- Бо роҳи реализми сотсиалистӣ (1937-1941);
- Солҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941-1945);
- Солҳои баъд аз ҷанг.
Албатта, санъати театрӣ дар Тоҷикистон минбаъд ҳам рушд ёфт. Бинобар ин метавон се марҳилаи дигар – солҳои бунёдкорӣ (1960-1970), давраи бозсозӣ ва замони истиқлолро ба ин тақсимот дохил намуд.
Театри давлатии академии опера ва балети Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ
Феълан дар Тоҷикистон 16 театри касбӣ ва 26 театри халқӣ фаъолият мекунанд, ки Театри давлатии академӣ-драмавии Тоҷикистон ба номи Абулқосим Лоҳутӣ, Театри давлатии академии опера ва балети Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ, Театри давлатии ҷавонони Тоҷикистон ба номи Маҳмудҷон Воҳидов, Театри давлатии драмаи русии ба номи В.В.Маяковский, Театри мазҳакаи мусиқии шаҳри Хуҷанд ба номи Камоли Хуҷандӣ, Театри драмаи мусиқии шаҳри Конибодом ба номи Тӯҳфа Фозилова, Театри драмаи мусиқии ноҳияи Спитамен ба номи Шукур Бурҳонов, Театри мазҳакаи мусиқии шаҳри Қӯрғонтеппа ба номи Ато Муҳаммадҷонов, Театри мусиқию мазҳакавиии шаҳри Хоруғ ба номи Меҳрубон Назаров, Театри мусиқию мазҳакавии шаҳри Кӯлоб ба номи Саидалӣ Вализода, Театри давлатии «Лӯхтак», Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ-драмавии ноҳияи Данғара, Театри давлатии тамошобини ҷавон «Аҳорун» ба номи Муҳаммадҷон Қосимов, Театри давлатии намунавии минатураи «Оина» аз ҷумлаи онҳост.
Театри давлатии драмаи русии ба номи В.В.Маяковский
Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон дар соҳаҳои гуногуни ҳаёти иҷтимоии кишвар дигаргуниҳои зиёде ба вуҷуд овард. Аз ҷумла, театри тоҷик мустақил гардид. Яъне, он дар интихоби драма, ҳунарпеша (актёр), басаҳнагузорӣ, сафарҳои эҷодӣ озодӣ ба даст овард. Дар барномаҳои он намоишномаҳои асарҳои худӣ ва рӯҳи миллидошта бештар ва пурқувват гардид. Аммо кори театр ва робитаи он бо тамошобин то андозае ба мушкилот рубарў шуд. Ин аст, ки баъзе аз ҳунармандон андешае ҳосил намуданд, ки театр рисолаташро аз даст додааст.
Бо вуҷуди ин театрҳои Тоҷикистон фаъолияти худро идома медиҳанд ва тадриҷан аз ҷониби давлату ҳукумат дастгирӣ ёфта истодаанд. Дар кишвар фестивал-озмунҳои ҷумҳуриявии театрҳои касбӣ бо номи «Парасту», ки соли 1988 бо ташаббуси Вазорати фарҳанг ва Иттифоқи арбобони театрии Тоҷикистон роҳандозӣ шуда буд, дар ду сол як маротиба баргузор мегардад. Вазорати фарҳанги кишвар барои беҳтар намудани асарҳои драмавӣ, равнақи драматургия ва ҳамкории драматургон бо театр тадбирҳои мушаххас меандешад.
 |
 |
 |
Фестивал-озмуни ҷумҳуриявии театрҳои касбӣ бо номи «Парасту»
Умуман, театр ҳамчун намуди санъат ва соҳаи фарҳанг дар ҷомеа мавқеи муҳим дорад. Он на танҳо мардумро ба маънавиёту фарҳангароӣ, худшиносиву худогоҳӣ, одаму одамгароӣ ҳидоят мекунад, балки ҷараёни ҳаёти иҷтимоиро рангин мегардонад.
Пас ба театр биёед ва аз тамошои намоишномаҳои ҷолибу диданӣ баҳраманд гардед!
Нет комментариев