Ноҳияи Темурмалик — ноҳияи маъмурӣ дар ҳайати вилояти Хатлонии Ҷумҳурии Тоҷикистон. Маркази ноҳия — шаҳраки Совет (собиқ Қизилмазор). Ноҳия аз ҷиҳати марзӣ ба ноҳияҳои Восеъ, Кӯлоб, Балҷувон, Ховалинг, Данғара аз тарафи даштҳои Олимтой тавассути қишлоқи Тошбулоқ ба Фархор хатти сарҳад дорад.
Иқлимаш гарму хушк буда, аз ҷиҳати геологӣ ноҳия асосан дар байни қаторкӯҳҳои Илонтоғ, Хўҷаи Нур, Кўҳи Хўҷа Сартез мавқеъ дошта аз 60 то 80 км тӯл кашидааст.
Палеозоии заминҳо ба табиати ноҳия аз ҷиҳати релеф ва иқлими ба худ хос дошта, иқлимаш дар зимистон дар кўҳҳо хунук, дар таҳдашт начандон хунук, тобистонаш гарму хушк аст. Иқлими давродаврии ноҳияи Темурмалик ба худ табиати хос дорад. Дар қисми ғарбу шимоли ноҳия боронгарӣ бисёртар буда, дар қисми шарқу ҷануби ноҳия боронгарӣ камтар аст. Ҳарорати миёнаи солона ба 16,40 с тобистон ҳарорат то 35-400 с (баъзан 42-450 с), зимистон аз 5 дараҷа (солҳои қаҳратун 16-20) дараҷа поён мефарояд, ки баъзан боиси хунук задани дарахтони анор, анҷир, ангур ва чормағз мегардад.
Давраи бесармои ноҳия 300-309 рўз аст. Рўзҳои гармӣ аз 250 то 300 рўз мерасад. Аксар вақт тунбодҳои «хокбориши афғонӣ» дар фасли баҳор, тобистон ва тирамоҳ вомехўрад. Боришоти солона дар доманкўҳҳо 600-800 мм, дар пастхамиҳо (таҳдашт) ба 200 то 400 мм баробар мешавад. Тобистони ноҳия хушк мегузарад. Аксар фасли баҳор дар ноҳия сербориш омада, боронҳои сел киштзорҳоро шўста меравад.
Дар ноҳияи Темурмалик беш аз 3000 намуди растаниҳои табиӣ мерўяд. Растаниҳои табобатӣ асосан дар қисми кўҳҳои Илонтоғ, Хўҷаи Нур, мавзеи Зангибобо, Дасторқозӣ ва кўҳи Хўҷа Сартез дида мешавад. Дар дашту кўҳҳо ва доманакўҳҳои ноҳия растаниҳои буттагӣ ва дарахтӣ: писта, шўлаш, санҷит(ҷигда), сафедор, чинор, ар-ар, заранг, дулона, олучабандак, олуча, тут, себ, ангат, туғ, хўч, бодом, пушол, ангур, зелол, олу, гелос, чормағз, арча, қарақот, муруд ва ғайра; аз гиёҳҳои шифобахш: аҷик, чоқла, чукрӣ, рошак, ров, шибит, шибитак, кравчак, зира, қўзақарнӣ, чора, пиёзи кўҳӣ, анзур, сир, арпамодиён, ширинбия, субинак, чойкаҳак, ҷамбилак, қонтепар, пўдина, сиёҳалаф, паи зоғак, кавар, камол, пўдинаи лалмӣ, раҳдавак, чилбуғум, қоқу, шамантулоқ, тхач, лола, севчук, янтоқ, думирўбоҳ, шифоқ, нахўдак, ғеша, марғилон, говқисирак, алафҳои тухмдор ва ширадори сафед ва ғайраҳо, ки беш аз 100 намуди он дар тибби имрўза маълум аст, истифода мешавад. Ва ҳанўз бисёр гиёҳҳое ҳастанд, ки ҷиҳати шифобахшии онро бояд биологҳо, фармасевтҳо (дорусозон) бояд таҳқиқ ва аз санҷиш гузаронанд.
Дар олами паррандагону ҳайвонот ва хазандагон дар ноҳия беш аз 115 намуди онҳо ба қайд гирифта шуда буд. Алҳол, аз паррандагон бештар кабк, кабўтар, гунҷишк, фохтак (мўсича), гунҷишкҳои муқимию мавсимӣ, зоғ, зоғча, аллака, қароғ, шоҳин, бум, лочин, лошахўр, уқоб, каргас, майна, булбул, фароштурукҳо, ҷулик, ҳудҳуд (шонсарак), санговдавак, зарғов, залич, бедона, аз дарранда ва хазандаҳо хирс, гург, рўбоҳ, хук, гурбаҳои ваҳшӣ, мор, ҷайра, сағур, каламуш (юрмон) ва ғайра мавҷуд аст.Ҳатто дар дарёи Сурхоб хояндаҳои обӣ-муши обӣ, қундуз (як навъ ҳайвони санҷобмонанди аз саг хўрд аз гурба калонтар, ки мўяш сиёҳнук, баъзан сурхранги сурмонанд) мебошад, хеле зиёд буд. Аз як тараф бо нобуд шудани бешаю туқайзор ва қамишу лухҳо, ин ҳайвонҳои нодир низ нобуд ё ба сўи дарёи Панҷ кўч бастаанд.
Нет комментариев