Кино дар ҳаёти кунунии мо мавқеи бештарро ишғол менамояд. Бо кўмаки он мо таърихи куҳан ва навро меомўзем. Таърихи санъати кино нисбат ба таърихи ҳазорсолаи мусиқӣ, санъати тасвирӣ ё театр кўтоҳтар аст.
Кино як навъ санъатест, ки асарҳояш бо роҳи филмбардории ҳодисаҳои воқеии ҳаёт, инсенировкаи онҳо ё истифода аз воситаҳои мултипликатсия офарида мешавад. Санъати кино дар асоси ихтирооти техникӣ ба вуҷуд омада, таҷрибаи дигар навъҳои санъат (адабиёт, театр, мусиқӣ, санъати тасвирӣ)-ро истифода мебарад ва аз ин рў, киноро санъати синтетикӣ меноманд.
Кино аз калимаи юнонӣ гирифта шуда, маънои ҳаракат, тапишро ифода менамояд. Яъне, он чизе, ки дар ҳаёт ҳаст на бо сурат, балки дар амалиёту ҳаракат (айнан) инъикос мешаванд.
Кино – шакли кўтоҳкардашудаи калимаи кинематография буда, дар забони кишварҳои Аврупо ва Осиё бо ин ном маълуму машҳур аст.
Кинематография аз калимаи юнонии «кинемато» буда, маънои ҳаракат ва «граф» навиштан, сурат кашиданро ифода менамояд.
Кино дорои чунин маъноҳо низ мебошад:
1) Кинематография – соҳаи фаъолияти шахсест, ки ҳаракати тасвирҳоро меофарад.
2) Санъати кино – навъи эҷодиёти бадеиест, ки дар заминаи киноматография ба вучуд меояд.
3) Кинофилм – асари ҷудогонаи санъати кино мебошад.
4) Кинотеатр – бинои кинонамоишдиҳӣ, ки маҳсули эҷоди синамогарро намоиш медиҳад.
Пайдоиши даҳҳо калимаҳои дигари касбӣ ба истилоҳи кино восита мебошанд, ба монанди кинорежиссёр, кинооператор, киноактёр, кинофестивал ва ғайра…
Санъати кинематография дар охири асри XIX ба миён омада, дар асрҳои XX -XXI машҳур шуд.
Ба мафҳуми кинематография санъати киное дохил мешавад, ки ҳаракати инсону табиатро бо тамоми ҷузъиёти ҳастиашон нишон медиҳад. Аз ин лиҳоз, ин санъати бадеӣ дар замони мо ба дараҷае нуфуз пайдо кардааст, ки хурду калон ба ин ҳунар таваҷҷӯҳи хос доранд.
Таърихи ба вуҷуд омадани кинематография дар натиҷаи ҳалли масъалаҳое ба вуқўъ пайваст, ки ба инъикоси ҳаракат дар экран ниёз пайдо шуд. Барои ҳалли ин масъала зарур буд, ки якчанд эҷодкориҳои техникиро ба миён овард, то ки наворҳои ҳассоснок, дастгоҳи аккосии хрономографӣ дар ҳамбастагӣ ҳаракатро инъикос намояд. Чунин амали мураккаб ва басо муҳаққиқона ба олими рус, фотографи солҳои 1878 – 1881 И.В.Болдырёв даст дод. Баъд ба тадқиқотчиёни америкоӣ Г.Рудвин дар соли 1887 ва Ц.Истмен дар соли 1889 даст дод, ки тасма (лента)-и наворгирии ба гармӣ тобоварро созанд. Аввалин дастгоҳи банаворгирии хрономофотографӣ дар солҳои 80-уми қарни XIX ихтироъ карда шудааст. Ин дастгоҳҳо ба ихтирооти муҳаққиқон фидиологи фаронсавӣ Э.Мария (1882), О.Бёрнса (1888), инглис У.Фризе – Грина, М.Эванса (1882), суратгири рус В.А.Дюбюк (1891), физиологи фаронсавӣ Ж.Демени (1892) тааллуқ доранд. Кашшофони ин дастгоҳ аккосони Олмон ва рус О.Аншютс ва В.А.Дюбюк буданд, ки онҳо дар солҳои 1891 ва 1892 бо номи ягонаи «Тахиски» ихтироъ кардаанд.
Дар солҳои Ҷанги якуми ҷаҳон дар Калифорнияи Амрико маркази бузурги кино-Ҳолливуд таъсис ёфта, М.Сеннетт, Т.Инс, Д.Гриффит барин коргардонҳои кино дар таърихи кино мақоми намоён пайдо намуданд.
Солҳои 1908-1910 ба навор гирифтани филмҳои дорои сюжетҳои содда ба назар расид. Коргардон Д.Гриффити амрикоӣ то соли 1914 бештар аз 450 филмро ба навор гирифта буд. Экранҳои тамоми дунёро маҳсулоти студияҳои Ҳолливуд пур намуд. Онҳо аз лиҳози жанр, сабк ва сифат филмҳои гуногун буданд.
Чарлз Спенсер Чаплин актёри дўстдоштаи миллионҳо одамон гардид. Ў мазҳакаҳои худро оид ба ҳаёт ва фоҷеаи ҳаёти «одами хурд» ба навор гирифт. Вай дар Лондон ба воя расида буд. Ҳунарнамоии ў дар саҳна соли 1897 оғоз ёфтааст. Ҳангоми сафари ҳунарии гурўҳи водевилии ў соли 1912 дар Амрико ба Чаплин вазифаи нақшофариро дар кино пешниҳод карданд. Аллакай дар филми дувуми худ «Пойгаи автомобилронӣ дар Венетсия» (1914) вай симои оворагардро офарид, ки симои мазкур сипас дар бештари филмҳои ў ба назар расид. Чарли Чаплин дар филмҳояш худ низ нақшҳо меофарид: «Кӯчак» (1921), «Зиёратгар» (1922), «Васвасаи тилло» (1925), «Сирк» (1928), «Чароғҳои шаҳри калон», «Айёми нав». Ситораҳои кинои ин давра асосан амрикоиҳо: Дуглас Фербенкс, Кларк Гейбл, Геролд Ллойд буданд.
Ҳамин тавр, дар солҳои 20-уми асри ХХ кинои беовоз шӯҳрат ёфт ва ҳамчун як соҳаи мустақили санъат шинохта шуд. 17 сентябри соли 1922 бошад, дар Берлин бори аввал дар ҷаҳон кинои овоздор намоиш дода шуд.
Дар соли 1925 ширкати Warmer Brothers, ки дар дами муфлисшавӣ қарор дошт, ба татбиқи лоиҳаи истеҳсоли кинои овоздор таваккалан даст зад. Аллакай дар соли 1926 ин ширкат якчанд филмҳои овоздорро ба намоиш гузошт. Ин филмҳо, ки асосан аз кадрҳои мусиқавӣ иборат буданд, ба тамошобинон он қадар маъқул нашуданд. Муваффақият фақат баъди намоиши филми «Сарояндаи ҷаз» даст дод, ки дар он баробари намоиши наворҳои мусиқавии Элла Ҷолсон луқмапартоиҳои кўтоҳ-кўтоҳи сароянда низ садо доданд. Аз ин рў, санаи 6 октябри соли 1927 рўзи нахустнамоиши «Сарояндаи ҷаз»-ро метавон рўзи тавлиди кинои овоздор шуморид.
Нахустин филми рангае, ки то ба имрўз маҳфуз мондааст, филми кўтоҳметражи «Annobelte Sekpentime Dance» мебошад. Ин филм дар соли 1894 ба тарзи сиёҳу сафед наворбардорӣ шудааст ва дар солҳои 1895 — 1896 онро дастӣ рангубор кардаанд. Аввалин филми муваффақонаи бозоргоние, ки нуфуз пайдо карда буд, филми «Саёҳат дар моҳ» мебошад, ки аз тарафи Жак Мелес дар соли 1902 таҳия шуда, ҳамчунин дастӣ ранг намуда буданд.
Дар Россия аввалин навори рангкардашудаи кўтоҳметраж ин филми «Савдогари олуфта» (1909) аст. Соли 1925 филми пурраметражи «Потёмкини ҷавшанпўш», ки парчамаш рангин буд, намоиш дода шуд.
Бори нахуст дар Россия (умуман дар собиқ Иттиҳоди Шўравӣ) филми ҳуҷҷатии кўтоҳметражи рангаи «Иди меҳнат» соли 1931 ба навор гирифта шуд.
Дар собиқ Иттиҳоди Шўравӣ (СССР) аввалин филми рангаи ҳунариро Грун Корняков соли 1936 ба навор бардоштааст. Дар охири солҳои 30-юми асри гузашта аввалин кинокамераеро ихтироъ карданд, ки он се рангро ҳаматарафа акс менамуд (ЦКС-1). Аз рўйи ин технология аввалин филми пурраметражаи Иван Никулин «Матроси рус» рўйи навор омад ва он соли 1944 намоиш дода шуд. Филми рангае, ки дар лента (киноплёнкаи бисёрқабатаи ранга) соли 1945 ба навор гирифта шуд, дар бораи «Паради ҳарбӣ» буд.
Кино — санъати басо ҷавону оммавӣ аст. Кинематография дар солҳои 90-уми асри XIX ба вуҷуд омад. Асоси онро воситаҳои техникие ташкил додаанд, ки ба туфайли бозёфтҳои илмӣ дар соҳаи оптика, химия ва механика ихтироъ гардидаанд.
Таърихи инкишофи санъати кино шартан ба чор давра тақсим мешавад. Давраи якум аз вақти ихтирои кинематография (бо саъйи бародарон Л. ва О.Люмерҳо, 1895) то охири Ҷанги якуми ҷаҳон (1914-1918) мебошад. Кинематография 28 декабри соли 1885 дар «Гран кафе»-и Париж арзи ҳастӣ кардааст. Дар ин ҷо ихтирои бародарони франсавӣ Луи ва Огюст Люмерҳо-«расмҳои ҳаракаткунанда», лаҳзаи аз дарвозаи фабрика баромадани коргарон ва якчанд лаҳзаҳои дигари кўтоҳ ба навор гирифта, ба омма намоиш дода шуд. Ин лаҳзаҳои ҳаракаткунандаи ба наворгирифтшуда ба тамошобинон таъсири хеле амиқ расонид. Бародарон Люмерҳо филмҳои нахустини худро дар дастгоҳи навор, ки худашон ихтироъ карда буданд, намоиш доданд.
Дар оғоз кино чун атраксион буда, сеансҳо 20-40 дақиқа давом мекарданд ва дар онҳо маҷмўи филмҳои хурд намоиш дода мешуданд. Кино дар дасти сармоядорон воситаи сарват буд. Пешоҳанги кинои фаронсавӣ Ж.Мелес дар филмҳояш («Золушка» соли 1899, «Саёҳат ба моҳ» соли 1902, «Ҳокимияти фариштаҳо» соли 1903 ва ғайра) бори аввал усули трюкро истифода бурд.
Ҳамин тавр, кино ба мўде табдил ёфт, ки босуръат дунёро тасхир кард. Он яке аз санъатҳои оммавии солҳои 20-30-юми қарни ХХ гардид. Ин солҳо наворбардории филмҳои гуногуни аз лиҳози мавзӯъ содда оғоз ёфт. Ҳамин солҳо дар кино тағйироти бунёдӣ ба амал омад. Соли 1927 аввалин филми овозӣ ба навор гирифта шуда, дар нимаи солҳои 30-ум кинои ранга ба вуҷуд омад. Дар ташаккул ва ривоҷу равнақи санъати кино ҷараёни модернизм таъсири калон расонидааст, яъне кинои муосир зодаи модернизм мебошад.
Дар солҳои 20-уми ин аср дар кинои фаронсавӣ ҷараёни «авангард» таъсис ёфт, ки рўҳияи зиддибуржуазӣ дошт. Ба ин ҷараён Л.Деллюк, Ж.Энштейн, Ж.Дюлак ва дигарон ворид гашта буданд. Коргардонҳои реалисти фаронсавӣ А.Ганс, Ж.Ренуар, Р.Клер, Ж.Фейдер фаъолияти эҷодиашонро аз ҳамин ҷараён оғоз намуда буданд.
Байни филмҳои беҳтарини солҳои 30-юм, филмҳои «Зери боми Париж» (коргардон Клеер, Фаронса), «Ҳаёт ба мо тааллуқ дорад» (коргардон Ж.Ренуар, Фаронса)-ро қайд намудан зарур аст.
Дар Британияи Кабир солҳои 30-юм филмҳои бадеии мустанад пайдо гаштанд. Дар ин давра Алфред Хичкок коргардони рақами якум маҳсуб мешуд. Ин коргардон бо филми аввалини овоздори англисӣ бо номи «Шантаж», ки соли 1929 ба навор гирифта шуда буд, шўҳратманд гашт. Пас аз ба навор гирифтани филми «Хонум гум мешавад» (соли 1938), ки тибқи сабки экспрессионистӣ таҳия шуда буд, чун устоди филмҳои ҳунарӣ маъруф гашт.
Асарҳои кинематография аз филмҳои бадеӣ: ҳунарӣ, нақшбозӣ ва ҳуҷҷатӣ (табиӣ, аслӣ) иборатанд. Дар қисмати аввал воқеаву ҳодисаҳо дар иҷрои актёрҳо сурат мегиранд, дар филмҳои ҳуҷҷатӣ бошад, ҳаёти воқеӣ айнан нишон дода мешавад.
Ҳамзамон, чунин тақсимбандӣ бисёр вақт боиси танқиду эродҳо мегардад аз он сабаб, ки дар баъзе филмҳои ҳуҷчатӣ актёрҳо бозӣ мекунанд, воқеаҳоро дар саҳна инъикос менамоянд. Бинобар ин филми бадеиро аз филми ҳуҷҷатӣ, таърихӣ ҷудо кардан зарур аст. Дар назари аввал чунин менамояд, ки кинои кўтоҳметраж аз кинои бисёрметража танҳо аз давомнокии вақташ фарқ дорад (15-20 дақиқа). Вале агар эътибор диҳем, филмҳои кўтоҳметраж дар доираи вақти кам чун навори пурраметража ҳодисаҳоро ба таври васеъ ба бинандагон намоиш медиҳад. Аз ин сабаб, кинои кўтоҳметраж аз нуқтаи назари бадеӣ комилан як навъи санъати кино ва як жанри журналистии киноматография ба ҳисоб меравад.
Доир ба пайдоиши кинои тоҷик ва рушди он дар давраи соҳибистиқлолии Тоҷикистон аз маводи минбаъда маълумот хоҳед гирифт. Аз ин боис, бо мо ҳамеша ҳамрозу ҳамдам бошед!
Нет комментариев