Имрӯз дар бораи ҳунари қуроқдӯзӣ, таърихи пайдоиш ва рушди он дар замони соҳибистиқлолии Тоҷикистон сухан мегӯем. Зеро, аксари шаҳрвандон, бахусус ҷавонон ва насли наврас доир ба ин намуди ҳунар маълумоти хеле кам доранд.
Аслан калимаи «Қуроқ» ё худ «қуроқдӯзӣ» — маънои порчаҳои матоъро ба ҳам пайваст карда, нақш офаридан аст. Бо воситаи ин намуди ҳунар дастархон, чодари арӯсӣ ё худ чимилиқ, кӯрпаву кӯрпача, болиштпӯш, чойнакпӯш ва ҳоказо медӯзанд.
Санъати қуроқдӯзӣ ин дӯхтани маснуоти мухталифи хонагӣ бо тариқи дӯхтан ё худ пайваст кардани порчаҳо ё боқимондаҳои матоъ мебошад. Дар замони гузашта ин тарзи дӯхтани матоъ дар байни халқҳои мухталифи дунё ривоҷ ёфта буд. Дар замони муосир бошад, ин касбро ба сатҳи волои ҳунарӣ расондаанд.
Дар Осиёи Марказӣ қуроқдӯзӣ оину суннатҳои хоси худро дошта, аз давраҳои қадим то замони мо омада расидааст. Қуроқ — лиёф ё порчае мебошад, ки аз онҳо ҷома ё яктаки дарвешу қаландарҳоро медӯхтанд, ки бо номҳои “мурақаъ” ё “хирқаъ” маъруф буд. Намояндагони тасаввуф низ ҳамин хирқаъҳоро ба бар мекарданд.
Дар байни мардум чунин ақида роиҷ буд, ки ҷомаҳои қуроқ ё мурақаъ аз балоҳои осмонӣ ва заминӣ нигаҳ медорад. Дар расми мардуми тоҷик шаклҳои гуногуни қуроқдӯзӣ мавҷуданд: дӯхти навъи варақӣ; қуроқи чашмӣ; қуроқи қӯӣ; қуроқи осиёбӣ; қуроқи ба шакли омезиш. Ҳар яке аз ин навъҳо дорои маънии мушаххаси худ аст.
.jpg?w=1200)
Дар байни тоҷикони водии Фарғона маснуоте, ки аз порчаҳои газвор ва матоъ дӯхта мешуд, дар оин ва суннатҳои худ аз таваллуди одам то ба давоми умраш истифода мекарданд. Масалан, дар рӯзи ҳафтуми таваллуди кӯдак аз хонаводагиҳое, ки дар он пирони кордида маскан доштанд, порчаҳои хурди матоъ ҷамъоварӣ намуда, бо нияти нек, ки дар оянда умри тӯлонӣ ва соҳиби фарзандон ва наберагони зиёд шавад, аз он порчаҳо пироҳани хурд дӯхта, ба тани кӯдак то баромадани чилрӯзагӣ мепӯшонданд.
Онҳое, ки тифли дардманд доштанд, гаҳворапӯшро аз қуроқ медӯхтанд ва умед доштанд, ки бо ин роҳ тифлро аз дард наҷот диҳанд. Дар маросими тӯй бошад, бо орзуи зиндагии босаодат, дифоъ аз суқи чашм ва атои фарзандон, аз ду ҷониби чодар порчаҳои варақӣ, яъне “қатлама” дӯхта мешавад ва ба остонаи дари хона пойандози қуроқӣ ба шакли гирдача ва чаҳоркунҷа андохта мешавад. Дар назди домоду арӯс бошад, дастархони қуроқӣ — суфраи порчагӣ бо таманнои фаровонии неъмат ба наварӯсон густурда мешавад.
Омезиши порчаҳои гуногунранг — рамзи ба синни қӯшапирӣ расидани наварӯсон ва сулҳу оромӣ дар байни қудоҳоро нишон медиҳад. Дар маросими азодорӣ бошад, болишти қуроқӣ (қуроқболишт) дӯхта мешуд. Маснуоти қуроқ дар маҳри арӯсӣ низ дида мешуд. Ба он пойандоз, чодарӣ, болиштҳо ва кӯрпаҳои қуроқӣ дохил мешуд. Онҳоро бо нияти бардавомии сиҳатии кӯдакон ва паноҳдорӣ аз суқи чашм бо тарзҳои гуногун медӯхтанд.
Дар ҳар як маснуоти қуроқдӯзӣ на фақат ҷиҳати эстетикии он, балки хусусиятҳои хоси маҳаллӣ низ зоҳир мегардад. Дар қуроқдӯзӣ манзараҳои табиат, хусусиятҳои таҳҷоӣ, нақшҳои геометрӣ тасвир меёфтанд. Бо василаи қуроқдӯзӣ — нақшҳои қадимӣ, рамзу нишонаҳое, ки дар эҷодиёти мардум истифода шудаанд, зинда мегарданд. Бо василаи рангҳои матоъ, мазмун ва ғояи ороиш ва нақшҳои тасвирӣ фосеҳ ва равшан зоҳир мегарданд. Дар замони муосир санъати қуроқдӯзӣ ба манзалати умумиҷаҳонӣ расида, хусусиятҳои хосаи фарҳангии ҳамаи халқҳоро инъикос мекунад.
Омӯзиши қуроқдӯзӣ — ба кашфи хоссагиҳои мактабҳои мардумии ҳунармандӣ, омӯхтани оину суннатҳо, шавқу завқи устодони ҳунари дӯзандагӣ ва нақши қуроқдӯзӣ ҳамчун ҷараёни махсуси бадеӣ мусоидат мекунад.
Яке аз ҳунармандони бомаҳорат, дӯзанда, бахусус қуроқдӯзи болаёқат, сарвари Сехи дӯзандагии «Фирӯза»-и шаҳри Хуҷанд Шаҳодатхон Орифова мебошанд, ки маълумоти болоиро бароямон пешниход намуданд.
Нет комментариев