Ба ҷои сарсухан — муроҷиати муаллиф:
Хонандаи азиз! Ман медонам, ки ту смартфон дорӣ ва ба он мессенҷерҳои Вайбер, ИМО, Ватсапп,Телеграмро пайваст кардаӣ ва дар шабакаҳои Одноклассники ва Фейсбук аккаунт дорӣ, яъне аъзо шудаӣ. Оё медонӣ, ки кадоме аз мессенҷерҳо бехатар аст? Яъне мукотибаи туро пинҳон нигоҳ дошта метавонад? Яъне касе аз берун даромада мукотибаи туро хонда наметавонад? Маводе, ки ҳоло дар поён мехонӣ, ба фаъолияту зиндагият ҳатман фоидаовар аст!
Дар асри иттилооту рақамӣ зиндагӣ кардан осон нест!
Мо дар асри технологияи пешрафтаи рақамӣ зиндагӣ дорем. Мо аз хона набаромада нисфи корамонро иҷро карда метавонем. Ғизоямонро аз интернет-магазинҳо фармоиш медиҳем, онро хизматрасониҳои дигар дастрас мекунанд. Аз ҳамёни телефониямон маблағҳои коммуналиро бемалол пардохт мекунем. Аҷоиботи дигар! Пандемияи КОВИД-19 нишон дод, ки аз хона набаромада ҳам дар коргоҳ будан мумкин будааст! Кор дар низоми фосилавӣ инро нишон дод. Маошамонро ҳам ба ҳамёни электрониямон мегузаронанд. Пас дигар пулҳоро қабза накарда, ҳамёни либосҳоямонро вайрон накарда бо хизматрасониҳои электронӣ зиндагӣ кардан мумкин аст? Имкон ҳаст, аммо хатарҳои худро дорад! Акнун бармегардем ба сари масъалаи асосӣ:
Чаро мо бояд ба бехатарии номанависӣ(переписка) аҳамияти ҷиддӣ диҳем?
Мо аз компютер, ноутбук, планшет, ё смартфон истифода мекунем. Имрузҳо дар мукотиботи ҳар як шахс рамз(код)ҳои корти бонкҳо, аксҳои шахсӣ, ҳисоботи корхонаҳо ва дигар маълумоти муҳим қайд мегарданд. Ин иттилоот набояд дастраси ҳар шахс бошад, зеро бадхоҳон аз ин фурсат истифода карданашон мумкин аст.
Хатару таҳдид аз ҷониби кӣ шуда метавонад?
Ҳар нафаре, ки бо ӯ дар шабакаи иҷтимои шиносоӣ пайдо кардем, ё шахсоне, ки дар гирду атрофи мо ҳастанд, барои мо таҳдид шуда метавонад. Набояд ба онҳо дар бораи гузарвожа(парол)ҳои худ маълумот диҳем. Линке, ки ба мо мефиристанд ба онҳо нагузарем, зеро эҳтимоли шикасти аккаунтхои мо шуданаш мумкин аст. Ё ин ки ба мессерҷери шумо рамз фиристода онро пурсон шаванд, ҳаргиз хабар надиҳед, ки барои бадхоҳ ҳамаи мукотиботи шумо дастрас мешавад.
Ёддошт
Ҳамаи онҳое, ки дар смартфони худ барномаҳои мобилии интернет-банкинг, ё худ идоракунии ҳамёни электрониро насб кардаанд, хуб медонанд, ки вақти истифодабарии чунин барномаҳо аз ҷониби бонкҳо паёмак меояд ки ҳаргиз гузарвожа(парол)-ро ба касони бегона, ҳатто кормандони бонк низ нагуед. Ин иқдом аз ҷониби худи бонкҳо роҳандозӣ шудааст, ки бехатарии маблағҳои мизоҷони худро ҳимоя намоянд.
Кадом намуди мессенҷер бехатар аст ва чаро аз ИМО(IMO) бояд ҳазар кард?
Асомуддин Атоев (мудири Академияи шабакавии Технологияҳои иттилоотӣ ва комуникатсиони), коршинос:
“Тавассути кадом таҷҳизот суҳбат дорем, тавассути кадом IP-адресҳо дар тамос ҳастем, чанд муддат ва монанди ин маълумотҳои умумӣ дар серверҳои мессенҷерҳо сабт мешаванд. Яке аз имкониятҳои бехатарии мессенҷерҳо ҳарчи камтар ин маълумотҳоро дар сервер сабт намояд. Аз имконияти дигари ба мисли суҳбатҳои худҳазфшаванда, ё худнестшаванда иборат бошад.
Мессенҷерҳое, истифодаашон маъмул ба мисли Ватсапп,Фейсбук Мессенҷер, Вайбер, Телеграм бартариҳое, ки пештар гуфтем аз онҳо бархурдор ҳастанд. Аммо яке аз мессенҷерҳои маъмул дар кишварамон ИМО ниҳоят осебпазириҳои зиёде дорад ва то имконият ҳаст аз истифодаи он бояд даст кашид. Чунки бештари маълумоти корбарро дар серверҳои таъминкунандаи хизмат нигоҳ дошта мешавад. Ва ҳатто агар корбар аккаунти худ – шахсияти худро аз сервер нобуд созад ҳам, чанде вақт пас бо ҳамин симкорт истифодабарандаи нав муроҷиат кунад, маълумоти дар сервер нигоҳ дошта шуда дастраси корбари нав мегардад”.
Қонун чӣ мегӯяд?
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон:
Моддаи 23. Маҳрамияти мукотиба, суҳбатҳои телефонӣ, муросилот ва мухобироти шахс таъмин карда мешавад, ба истиснои мавридҳое, ки дар қонун нишон дода шудааст.
Кодекси ҷиноии ҶТ:
Моддаи 146. Вайрон кардани маҳрамияти мукотиба, суҳбатҳои телефонӣ, муросилот ва мухобироти телеграфӣ ё дигар мухобироти шаҳрвандон, —
1). Ба корҳои ҳатмӣ ба муҳлати аз сад то 160 соат, ё ҷарима ба андозаи то дусад нишондиҳанда барои ҳисобҳо, ё бо корҳои ислоҳӣ ба муҳлати то як сол ҷазо дода мешавад.
Коршиноси ҳуқуқӣ шарҳ медиҳад:
Пиров Собир, ҳуқуқшинос: “Агар шаҳрванд шубҳа пайдо кунад, ки маҳрамии мукотиботаш вайрон шудааст, метавонад ба мақомоти ҳифзи ҳуқуқ (мақомоти корҳои дохилӣ, прокуратура, амнияти миллӣ….) муроҷиат кунад. Танҳо дар ҳолати пешниҳод шудани аризаи шаҳрвандон, парвандаи ҷиноӣ оғоз шуданаш мумкин аст”.
Тарзи қонунии маҳдуд кардани мукотиботи шаҳрвандонро қонун муқаррар мекунад, яъне шинос шудан бо мукотиботи шаҳрванд дар ҳолате иҷозат дода мешавад, ки агар он барои ошкор кардани ҷиноят, пайдо, ё дастгир намудани ҷинояткор аҳамият дошта бошад ва он ҳам танҳо бо қарори Суд иҷозат дода мешавад.
Чӣ бояд кард, ки сӯҳбати мо махфӣ бошад?
Яке аз имкониятҳои маъмули мессенҷерҳои имруза дорои суҳбати махфӣ(секретный чат) мебошанд, ки дар дар он суҳбатҳо аз руи хоҳиши худамон дар сония ё дақиқаи зикршуда худ нест мешаванд, яъне дигар дастраси ҳеҷкас намешавад.
Ҳифзи таҷҳизот. Нақши гузарвожа(пароль)-ҳо…
Ҳар як таҷҳизоти замонавӣ дорои имконияти ҳифзи дастгоҳи мо мебошад.
Изи даст, PIN-рамз, нақша ва ғайраҳо.
Хоҳ мард, хоҳ зан бояд дастгоҳи мобилии худро дар ҳолати бехатарӣ нигоҳ дорад. Бигзор зану шавҳар рамзҳои якдигарро донанд, вале бояд ҳар як таҷҳизот барои ҳифзи маълумот дорои гузарвожа(пароль)ҳо бошанд. Яке аз намуди маъмули ҳифз, изи даст мебошад. Бартарияш дар он аст, ки ягон шахс дида, онро дуздида наметавонад, аммо як чизро бояд ба инобат гирифт, ки дар баъзе таҷҳизот хангоми хомӯш карда, аз нав ба кор даровардан рамзи 4-рақамаро пурсон мешавад. Аксари истифодабарандагон онро фаромӯш мекунанд. Ин боиси нест шудани маълумоти зарурӣ шуда метавонад. Аз ҳамин сабаб ҳангоми гузоштани изи даст ҳамчун гузарвожа, бояд рамзи 4-рақамае, ки худи истифодабаранда мегузорад, дар хотир нигоҳ дошт.
Элшод Ҳасанов
Нет комментариев