“Нақш ва саҳми соҳаи кишоварзӣ дар таъмини амнияти озуқавории мамлакат, афзоиши имконияти содиротии кишвар ва таъсиси ҷойҳои нави корӣ бисёр муассир мебошад.
Дар панҷ соли охир масоҳати заминҳои боғу токзор қариб 20 фоиз ва кишти сабзавот 30 фоиз, ҳаҷми истеҳсоли меваю сабзавот 50 фоиз зиёд гардида, тамоюли афзоиши ҳаҷми истеҳсоли дигар намудҳои маҳсулоти кишоварзӣ низ ба назар мерасад.” — омадааст дар Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар (23.01.2015).
Ин аст, ки таваҷҷӯҳ ба рушди тамоми бахшҳои соҳаи кишоварзӣ сол аз сол меафзояд. Бахусус, дар самти истеҳсоли “нони дуюм”. Аз рӯи маълумоти дастрасгардида соли 2014 дар Тоҷикистон 1 миллиону 115 ҳазор тонна картошка истеҳсол шуда буд. Имсол чӣ?
Ҳанӯз тирамоҳ асту ҳосилғундорӣ дар бархе аз навоҳии картошкапарвар пурра ба охир нарасидааст. Аз Вазорати кишоварзии Ҷумҳурии Тоҷикистон иттилоъ доданд, ки имсол дар хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) ва ҷамоавии ҷумҳурӣ дар майдони 21 ҳазору 219 гектар кишти картошка гузаронида шудааст. То санаи 1-уми ноябри соли 2015 майдони 20 ҳазору 649 гектари он ҷамъоварӣ гардидааст, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 2 ҳазору 846 гектар зиёд мебошад.
То ба ин сана 474 ҳазору 779 тонна картошка истеҳсол карда шудааст, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 71 ҳазору 980 тонна зиёд буда, ҳосилнокӣ аз ҳар гектар 229,9 сентнериро ташкил медиҳад ва дар муқоиса ба ҳамин давраи соли гузашта 3,7 сентнерӣ зиёд аст.
Мусаллам аст, ки картошка дар баробари нон яке аз муҳимтарин анвои ғизои мардуми Тоҷикистон аст. Аз ин сабаб, онро дар урфият “нони дуюм” низ меноманд. Картошка дар ҳақиқат, зироати муҳими ғизоӣ, техникӣ ва ҳатто, хӯроки чорвост.
Доир ба картошка, навъ ва агротехникаи он андешаҳои деҳқонони асилро, ки бо картошкапарварӣ шуғл варзида, бозорҳои кишварҳо бо “нони дуюм” таъмин менамоянд, пешниҳоди шумо менамоем.
Бино ба гуфти онҳо, ҳосили хуби картошка дар шароитҳои наздикӯҳӣ, манотиқи иқлимаш мӯътадил ва тобистонаш салқин ба даст оварда мешавад.
Картошка ҳангоми ҳарорати ҳаво 70 дараҷа гарм будан ба сабзиш шурӯъ менамояд. Аммо дар ҳарорати 18-20 дараҷа беҳтар нашъунамо меёбад. Аз хунукиҳои 1 то 20 дараҷа қисми сабзи рӯизаминии он осеб мебинад. Дар мавриди ташкилёбии лӯндакҳо 14-18 дараҷа будани ҳарорати хок хеле форам ба ҳисоб меравад. Ҳарорати аз 6 то 7 дараҷа паст ва аз 27 то 28 дараҷа баланд, суръати лӯндакбандиро суст менамояд. Картошка ҳангоми гул ва ба лӯндакбандӣ сар намудан, ба намӣ талаботи калон дорад.
Вобаста ба мӯҳлати пухта расидан, картошкаро ба гурӯҳҳои зерин ҷудо менамоянд: барвақтӣ – давомнокии нашваш (сабзишаш) то 60-65 рӯз; мобайнӣ 80-100 рӯз ва дерпазак – беш аз 120 рӯз. Умуман, давомнокии нашв (сабзиш)-и картошка вобаста аз навъ ва шароити хоку иқлими маҳал аз 60 то 150 рӯз кашол меёбад.
Навъҳо бояд қобилиятҳои зеринро дошта бошанд: хислатҳои модарии худро такрор намоянд, ба касалиҳо устувор бошанд, дар мӯҳлати кӯтоҳи нашв ҳосили хуб оранд.
Дар майдонҳои махсуси таҷрибавию намоишии Агро-Аксияи Олмон, Корхонаи байналхалкии хайриявии Ҷамъияти «Ҷовид» ва Корхонаи байналхалқии Канада-MEDA чунин навъҳои картошкаи аз хориҷа овардашуда санҷида шуданд: аринда, арнова, космос, диамант, импала, кондор, консул, курода, маранка, пикассо, провенто, раджа, романо сантэ, кардинал, амороза, ариэлла, молли, колетте, колибри, агаве, алмера, деликат, карлена, монализа, невский, платина, аладин, фонтане, фазан.
Дар байни навъҳои омӯхташуда — амороза, ариэлла, импала, колете ва молли пешпазак ба ҳисоб рафта, дар давоми 65-70 рӯз ба ҷамъоварӣ тайёр мешаванд.
Дар байни навъҳои омӯхташуда ба шароити иқлими вилояти Суғд нисбатан мувофиқтар инҳоанд: пикассо, диамант, кардинал, кондор, романо, правенто, раджа. Ҳосилнокии навъҳои номбаршуда аз ҳар гектар зиёда аз 40 тоннаро ташкил мекунад.
Алҳол хусусиятҳои аграрии баъзе аз навъҳои картошкаи омӯхташударо пешкаши Шумо мегардонем:
Амороза — навъи ошии барвақтӣ. Лӯндакҳояш кулӯлаи дарозрӯя, калонҳаҷм, пӯсташ сурх, гӯшташ зарди сафедтоб, чашмакҳояш майда.
Импала — навъи ошии барвақтӣ. Лӯндакҳояш дарозрӯяи зард, гӯшташ зарди сафедтоб, чашмакҳояш майда.
Колетте — навъи пешпазак, барои пухтани “чипси” хеле мувофиқ мебошад. Лӯндакҳояш дарозрӯя, пӯсташ зард, гӯшташ зарди сафедтоб, чашмакҳояш на он қадар калон.
Кондор — навъи мобайнпазаки ошӣ. Лӯндакҳояш дарозрӯя, пӯсташ сурхи равшан, гӯшташ зарди сафедтоб, чашмакҳояш на он қадар ҳам калон.
Космос — навъи мобайнпазаки ошӣ. Лӯндакҳояш дарозрӯя, ранги пӯсташ зард, гӯшташ зарди сафедтоб, чашмакҳояш майда.
Романо — навъи мобайнпазаки ошӣ. Лӯндакҳояш кулӯлаи каме дарозрӯя, ранги пӯсташ сурхи равшан (пуштӣ), гӯшташ сафедтоби тира, чашмакҳояш наонқадар калон.
Аладин — мобайнпазак, барои тайёр намудани “чипси” хеле мувофиқ мебошад. Лӯндакҳояш кулӯлаи дарозрӯя, ранги пӯсташ сурх, гӯшташ сафед.
Пикассо — навъи дерпазаки ошӣ. Лӯндакҳояш кулӯлаи дарозрӯя, ранги пӯсташ зард, чашмакҳояш сурхтоби пуштӣ, гӯшташ сафеди тира.
Дар масъалаи киштгардони картошка, зироатҳои тирамоҳӣ, сабзавотҳои барвақтӣ, сабзӣ, растаниҳои лӯбиёгӣ, бодиринг, карами барвақтӣ, пиёз, сирпиёз пешкишти беҳтарин ба ҳисоб мераванд.
Интихоби ҷой ва тайёр намудани замини картошка. Аз сабаби майда ва сусттараққикарда будани решаи картошка, вақти интихоби замин ба хоки сабуктари серғизою нарм ва намиғунҷоишаш баланд эътибор додан зарур аст. Агар хоки замин сахт ва вазнин бошад, пеш аз кишт заминро бо поруҳои органикию қумхок бой кардан ҳатмист. Лӯндакҳои картошка дар намии аз ҳад зиёд, аз инкишоф мемонад ва оҳиста нобуд мегарданд. Ҳангоми интихоби замин бояд донист, ки заминҳои обаш заҳ ва ё оби зеризаминӣ дар наздикиҳои замини кишти картошка мувофиқ нест.
Шудгори асосиро тирамоҳ дар чуқурии 25-35 см, бо якҷоягии дохил намудани поруи органикӣ то 40 т/га; нуриҳои минералии фосфорӣ 150 -200 кг/га ва калийдор то 200 кг/га мегузаронанд. Агар нуриҳои калигӣ ёфт нашавад, ба ҷои он хокистари ҳезуми 1-2 т/га дохил намудан сифати картошкаро ниҳоят хуб менамояд. Нуриҳои азотдоштаро ҳангоми нашв (сабзиш) ҳамчун озуқа дохил менамоянд.
Пеш аз шинонидани лӯндакҳои тухмӣ, заминро ба чуқурии 18-20 см шудгор менамоянд.
Картошкаи тухмӣ бояд пӯсти суфтаи тӯрназада дошта бошад. Вазни хосаш 50 — 60 грамм; диаметраш 30-55 мм. Ин гуна тухмиҳо яклухт нобурида, шинонида мешаванд, ки роҳи дуруст ва беҳтарини коридани картошка ба ҳисоб меравад. Картошкаи тухмиро пеш аз шинонидан то як моҳ дар ҷои рӯшноӣ мегузоранд, то ки ранги пӯсташ сабз гардад, яъне крахмали онҳо ба моддаи салонин мубаддал шавад. Барои иҷрои ин кор картошкаро дар ҷои равшани ҳарораташ 10-12 дараҷа бо як қабат тунук мегузоранд. Дар ин маврид муғчаҳои картошка саросар сабзида 1,5 — 2 см танаи пурқувват ба амал меоранд. Лӯндакҳои тухмиро 4-5 рӯз пеш аз шинонидан дар ҳарорати 20-25 дараҷа гарм намудан мувофиқи мақсад аст, зеро ин усул, суръати сабзида баромадани картошкаро то 7-8 рӯз метезонад.
Бо мақсади самаранок истифода бурдани тухмӣ бисёрии деҳқонон лӯндакҳоро бурида, ба қисмҳои алоҳида ҷудо карда, мешинонанд. Лӯндакҳои миёнҳаҷмашро ду бӯлак менамоянд. Ҳар як лӯндаки калонро ба 3 қисм ҷудо менамоянд: аввал қисми нӯгашро кӯндаланг ҷудо менамоянд, пас боқимондаашро бо дарозӣ ду ҳис мекунанд.
Тарзи дурусти шинонидани лӯндакҳо: картошкаро баҳорон, баробари ҳарорати қабати хок дар чуқурии 10 см + 8 – 10 дараҷа гарм будан ба шинонидан шурӯъ менамоянд. Нақшаи шинонидан аз рӯи 60х25 см, ба чуқурии 7-10 см, бо бӯлакҳои яклухти нобурида тавсия дода мешавад, ки ба ҳар як гектар 3 тонна тухмӣ сарф мешавад. Мӯҳлатҳои мӯътадили шинонидани картошкаи барвақтӣ дар водиҳо – охири моҳи феврал, аввали моҳи март мебошад. Дар мавзеъҳои наздикӯҳию кӯҳӣ картошкаи дерпазакро барои дар зимистон нигоҳ доштан, инчунин бо мақсади картошкаи тухмиро ба даст овардан, лӯндакхои картошкаро аз аввали моҳи май то мобайни моҳи июн мешинонанд.
Тарзи дурусти нигоҳубини картошка: картошкаи барвақтии баҳорон шинонидашуда, одатан пас аз 20-25 рӯз месабзад. Дар ин мӯҳлат замини киштро алафҳои бегона пахш менамоянд ва рӯи хок сафолак мегардад, ки ба неш зада баромадани лӯндакҳо монеа эҷод мекунад. Нигоҳубини аввалини картошкаи барвақтӣ ин эҳтиёткорона сихмола кардани рӯи хок мебошад. Ин усул заминро нарм ва алафҳои бегонаро нобуд менамояд. Рӯи хатакҳои қатори картошкаро бо поруи пӯсида, бо памии 20-30 см, ғафсиаш 3-4 см рӯйпӯш кардан, тавсия дода мешавад, ки ин усул рӯи заминро нарм ва гарм менамояд. Аз ин сабаб, картошка зудтар неш зада мебарояд. Ҳангоми хоккашӣ якумин поруи дохилкардашуда ғизои бебаҳо мегардад.
Коркарди байниқаторӣ (култиватсия) одатан пас аз боришоту обёриҳо дар давоми нашв (сабзиш) 3-4 маротиба гузаронида мешавад. Яке аз усулҳои асосии нигоҳубини картошка ин сари вақт хоккаш кардан, яъне кашидани хок ба бехи решаҳои он мебошад. Хоккаш кардан лӯндакҳои картошкаро аз ҳарорати баланд эҳтиёт менамояд, хокро нарм ва аэратсияи онро беҳтар месозад, инчунин замин аз алафҳои бегона ва кирмакҳои ҳашароти зараррасон тоза мегардад. Ба ғайр аз он хоккаш кардан, танаю шохҳои картошкаро ба замин хамидан намегузорад. Аз ин сабаб, хок бояд баланд ба бехи реша кашида шавад. Дар давоми нашв картошка бояд ду маротиба хоккаш карда шавад. Хоккаши аввалинро баробари пурра сабзида баромада 15 — 16 см қад кашидани танаи растаниҳо ва хоккаши дуюмро дар вақти гулкунӣ иҷро менамоянд.
Картошка махсусан дар давраи кӯракбандию гулкунӣ ба моддаҳои серғизо эҳтиёҷ дорад. Аз ин сабаб, дохил намудани нуриҳои азотӣ мувофиқи мақсад аст. Нуриҳои азотиро ҳамчун озуқа дар ду марҳила аз ҳисоби меъёри яксола 100-150 кг/га моддаҳои таъсиркунанда медиҳанд. Ҳангоми саросар неш зада баромадани картошка нарм кардани байни қаторхо маротибаи якум бо култиватор ва байни растаниҳо бо каланд, инчунин дохил кардани 30 фоизи меъёри солонаи нурии азотӣ тавсия дода мешавад. Озуқаи дуюми азотиро аз ҳисоби 70 фоизи меъёри солона, дар марҳилаи кӯраку гулбандӣ, баробари нармкунии замин медиҳанд. Пас аз ҳар маротибаи коркарди замин ва озуқаи иловагии азотӣ дохил кардан, ҳатман обёрӣ менамоянд. Обёриҳои оянда то пухта расидани картошка бо дараҷаи таъминоти хок бо намӣ гузаронида мешавад. Барои нашъунамои хуби картошка намнокии хок бояд на камтар аз 75-80 фоиз нигоҳ дошта шавад. Кишти баҳорӣ дар аввали мавриди нашв ба об на он қадар талабот дорад, лекин дар давраи лӯндакбандӣ бошад, қариб ҳар 5-6 рӯз як маротиба бояд обёрӣ карда шавад. Картошкаи тобистонаро бояд ҳар 8-12 рӯз як маротиба обёрӣ намоем ва 2-3 ҳафта пеш аз ҷамъоварии ҳосил обёриро ба охир расонем. Картошкаро зуд-зуд, бо меъёри кам 600 -700 куб. м./га обёрӣ намоем боз ҳам беҳтар аст.
Аммо, Шумо оё медонед, ки аслан Ватани картошка куҷост? Не! Пас бо диққат бошед: Ватани картошка Америкаи Ҷанубӣ мебошад. Ҳанӯз 7-9 ҳазор сол муқаддам дар миқёси Боливияи имрӯза парвариши он оғоз шуда буд.
Ба Аврупо, аз ҷумла, Испания бошад, картошка бори нахуст аз ҷониби Сьеса де Леон ҳангоми бозгашташ аз Перу, дар соли 1551 тасодуфан ворид гардид. Аввалин маротиба истеъмоли картошка низ ба давлати Испания дар соли 1573 тааллуқ дорад.
Муайян кардаанд, ки дар таркиби 100 гр картошка: 80 гр об, 1,9 гр сафеда, 0,1 гр равған, 16,6 гр карбогидратҳо мавҷуданд. Ҳамчунин, 14,2 гр крахмал, 0,08 мг тиамин (В1), 0,03 мг рибофлавин (B2), 1,1 мг ниацин (B3), 0,24 мг пиридоксин (B6), 16,5 мкг фолацин (B9), 11 мг кислотаи аскорбин (вит. С), 2,1 мкг витамини K ва ғайра ҳастанд.
Дар масъалаи ҳаҷми истеҳсоли картошка:
Дар соли 2011-ум дар ҷаҳон Ҷумҳурии Мардумии Чин бо истеҳсоли 88,4 миллион тонна ҷойи якум, давлати Ҳиндустон бо истеҳсоли 42,3 миллион тонна ҷойи дуюм ва Россия бо истеҳсоли 32,7 миллион тонна ҷойи сеюмро ишғол намуда буданд (манбаъ – ташкилоти озуқаворӣ ва кишоварзии СММ)
Хулоса, шаҳрвандони Тоҷикистон бо хотири ҷамъу табъи болида метавонанд зимистони солҳои 2015 — 2016-умро, ки пас аз чанд рӯз фаро мерасад, истиқбол гиранд. “Нони дуюм” бино ба андешаи роҳбарияти Вазорати кишоварзии Тоҷикистон ва истеҳсолкунандагони картошка комилан басандагӣ мекунад.
Бигзор, дастархонатон ҳамеша пур аз нон бошад!
Нет комментариев